ANALİZ- Şi'nin liderliğinde Çin siyasetine "iklim değişikliği"

PEKİN (AA) - TEVFİK DURUL - Çin politikasında "iklim değişikliği" niteliğindeki tarihi anayasa revizyonu, Devlet Başkanı Şi Cinping'in süresiz liderliğinin önünü açarken, yeni bir dönemin de başlangıcını ilan ediyor.

Ülkede en üst düzey yasama organı olan Çin Ulusal Halk Kongresine (ÇHUK) sunulan tarihi anayasa değişiklik teklifi, oylamaya katılan 2 bin 964 delegeden 2 bin 954'ünün kabul oyuyla parlamentodan geçti.

Teklifin kabulüyle "Devlet başkanı ve başkan yardımcısı, iki ardışık dönemden fazla görev yapamaz." maddesi, anayasadan çıkarılarak söz konusu makamlarda süre sınırı olmaksızın görev yapmanın önü açılmış oldu.

Çin'de devlet başkanlığı için belirlenen beşer yıldan iki dönem olmak üzere toplam 10 yıllık görev süresi sınırının kaldırılması, 2013'te göreve başlayan Şi Cinping'in 2023 yılından sonra ömür boyu devlet başkanı olarak kalmasını mümkün kılıyor.

Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkezi Komitesi ve 7 üyeli politbüronun ülkedeki mutlak iktidar gücünü elinde bulundurduğu sistemde devlet başkanlığı makamı, ağırlıklı olarak sembolik önem taşıyor.

ÇKP Genel Sekreteri, Devlet Başkanı ve Merkez Askeri Komite Başkanı olarak ülkenin en tepedeki üç makamında birden oturan 64 yaşındaki Şi, hükümette süresiz olarak kalmasını sağlayacak anayasa değişikliğiyle gücüne güç katacak.

- Şi'nin fikirleri anayasaya girdi

Ayrıca "Yeni Dönem Çin için Çin Özellikleri Taşıyan Sosyalizm Üzerine Şi Cinping Düşüncesi" ifadesinin anayasaya eklenmesiyle Şi ülkenin kurucu lideri Mao Zıdong'un ardından ismi anayasaya geçirilen ikinci lider oldu.

Önceki anayasada yer alan ilgili madde, Çin'de dışa açılımının mimarı olarak görülen ve Mao sonrası dönemde önemli bir siyasi figür olan Dıng Şiaoping'in teklifiyle 1982'de anayasaya eklenmişti. Mao'nun kültür devrimi yıkımı sonrası toplumda hakim olan kargaşanın önünü almak için atılan bu adım, aşırı güç sahibi liderlerin yol açabileceği tehlikeler göz önünde bulundurularak atılmıştı.

Dıng, ülkenin politikasına yön veren başlıca aktör olmasına rağmen hiçbir zaman devlet başkanlığı görevine talip olmamış ancak ÇKP ve ordu üzerindeki yetkilerini kullanarak döneminin gerektirdiği denge siyasetini başarıyla yürütmüştü.

Özellikle Çin gibi daimi tek parti iktidarıyla yönetilen bir rejimde halkın ömür boyu liderlere karşı kaygılı tutumu, ülkeyi bu yönde bir karar almaya itmişti.

- Selefleri 10 yıl görev yapmıştı

Şi Cinping'in selefi Hu Cintao ve Hu'nun selefi Ciang Zımin de 10 yıl devlet başkanlığı yaptıktan sonra görevlerini devretmişti.

Ancak Şi görevi devraldıktan sonra takındığı iddialı tavır ve özellikle ordu üzerindeki yetkilerini giderek artırmasıyla dikkati çekmişti.

ÇKP'nin geçen ekimde yaptığı 19. Genel Kurul'da devlet başkanlığında süresiz olarak kalmak istediğinin sinyallerini veren Şi'nin hedefi, anayasa değişikliğinin parlamentondan geçmesiyle mümkün hale geldi.

Ülkede 36 yıl önce eklenen maddenin anayasadan çıkarılmasıyla Çin siyasetinde yeni bir dönem açılırken, siyasi dengeler de yeniden kurgulanıyor.

Çin'de mutlak iktidarı elinde bulunduran ÇKP genel sekreterliği makamı, askeri gücü kontrol ederken, aynı zamanda hükümetin yürüteceği politikalarda karar verici merci konumunda. Ülkedeki devlet başkanlığı makamının ABD veya Fransa'da olduğu gibi geniş kapsamlı yetkileri bulunmuyor.

Bu durum, ülke dilinde kullanılan hitaplarda da kendini gösteriyor. Yabancı ülke liderlerinin "cumhurbaşkanı" veya "devlet başkanı" anlamına gelen "Zongtong" kelimesiyle ifade edildiği Çincede, kendi ülkelerindeki bu makam için "kurul başkanı" anlamına gelen "Cuşi" kelimesi kullanılıyor.

- Çin'deki devlet başkanlığının kapsamı

Çin'deki devlet başkanlığı makamı, törensel ve sembolik öneminin yanı sıra ÇUHK'daki pozisyonunu kullanarak savaş ya da olağanüstü hal ilan etme yetkilerini de bulunduruyor. Mevcut sistemde olası bir kriz halinde hükümet lideri ile parti lideri arasında çıkacak bir anlaşmazlığın ciddi sorunlar doğurabileceği biliniyor.

Mao'dan bu yana süregelen siyasi gelenek gereği yurt içinde parti genel sekreteri, yurt dışı ziyaretleri veya yabancı liderlerin Çin'e yaptığı ziyaretlerde devlet başkanı sıfatına bürünen Şi, bu sayede devlet başkanı olmadığı durumda karşılıklı devlet ziyaretlerinde doğabilecek protokol sorunlarının da önüne geçiyor.

Resmi yetkililerin, süresiz başkanlığın neden getirilmeye çalışıldığı sorusuna cevap niteliğinde doyurucu açıklamalar yapmadığı ülkede resmi basın aracılığıyla bazı senaryolar öne sürülüyor.

Ülkenin resmi haber ajansı Şinhua, Şi'nin görev süresi sınırını kaldırarak ülkedeki en önemli üç makamı aynı anda korumak istediğini belirtiyor.

- Devletin zirvesinde "üçü bir arada"

Devlet medyası ve ÇKP yayın organlarına göre, ülkedeki en önemli iki pozisyondan ÇKP genel sekreterliği ve merkez askeri komisyon başkanlığı için hiçbir süre sınırı söz konusu değilken devlet başkanlığında böyle bir zorunluluğun bulunması mantıklı değil.

Uluslararası kamuoyunda hakim olan en yaygın kanı, Şi'nin her üç makamı da süresiz olarak elinde tutmayı garanti altına alarak siyasi rakiplerinden kurtulmak istediği yönünde. Çünkü eski anayasanın korunması durumunda Şi'nin görev süresinin dolacağı 2023'te hükümetteki görevini devretmek zorunda kalacağından, halefi olacak kişinin potansiyel rakip olması kaçınılmaz olacaktı.

Çin için çok uzun vadeli hedefleri ve büyük projeleri olduğunu her fırsatta dile getiren Şi, 10 yıllık bir sürenin bu amaçlar için yeterli olmayacağı görüşünde.

Şi'nin elinde olan imkanı kullanıp beklenildiği gibi devlet başkanlığını ölene kadar korumak isteyip istemeyeceği ise bilinmiyor. Çünkü anayasa değişiklik teklifinden önce de Şi, yolsuzlukla mücadele kampanyası, tarihi İpek Yolu'nu yeniden canlandırmayı hedefleyen "Kuşak ve Yol" inisiyatifi ve askeri organların tamamının ÇKP komutası altında toplanması gibi çok sayıda beklenmedik büyük hamlelerde bulundu.

Dünyanın en büyük ikinci ekonomisi ile en kalabalık ordusuna sahip, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi daimi üyeliği bulunan Çin, Şi Cinping'in süresiz ve mutlak liderliğinde yeni bir döneme yelken açıyor.