İngiltere ile Çin arasında 'nükleer' gerilim

Çin devlet şirketlerinin hissedarı olduğu, İngiltere’nin güneyinde inşa edilmesi planlanan Hinkley Point nükleer santral projesinin İngiliz hükümeti tarafından “incelemeye” alınması, Çin ve İngiltere arasındaki ilişkilerin gerilmesine neden oldu.
İngiltere ile Çin arasında 'nükleer' gerilim

İngiltere İş, Enerji ve Endüstriyel Strateji Bakanı Greg Clark’ın İngiltere’de 20 yıl sonra inşa edilecek ilk nükleer santralle ilgili anlaşmanın imza aşamasının son anda (29 Temmuz) ertelendiğini bildirmesi İngiltere ve Çin ilişkilerinde soğuk rüzgarların esmesine yol açtı.

23 Haziran’daki Avrupa Birliği (AB) referandumundan Brexit kararının çıkmasının ardından hızlı bir şekilde selefi David Cameron'ın koltuğuna oturan Başbakan Theresa May'in ilk icraatlarından birisi ülkenin güneyinde yapılması planlanan “Hinkey Point” nükleer santral projesini durdurmak oldu. Projede Çin devlet şirketlerinin yer almasının “ulusal güvenlik” sorunu yaratabileceği yönünde İngiliz basınında uzun süredir endişeler dile getiriliyor olsa da projenin son dakikada durdurulması Çin tarafından hoş karşılanmadı.

Theresa May’in adımına Çin’den de bu ay başında karşılık geldi.

Çin’in İngiltere Büyükelçisi Liu Xiaoming Financal Times gazetesine yazdığı makalede projenin bir an evvel onaylanması için İngiliz hükümetine çağrıda bulundu. Bir anlamda projenin iptali halinde ülkedeki Çin yatırımlarının da etkilenebileceğine işaret eden bir diplomasi dili kullandı.

Cameron ve Osborne döneminde “altın yıllar” yaşandı

Oysa İngiltere ve Çin arasında sadece birkaç yıl öncesine kadar ilişkilerde “bahar havası” yaşanıyordu. İngiltere’nin resesyondan çıkışının mimarı olarak kabul edilen ve 6 sene boyunca ülkenin Maliye Bakanlığı görevini yürüten George Osborne, beraberinde İngiliz işadamlarından oluşan bir heyetle 2015 yılı eylül ayında Çin’i ziyaret etmişti. Üstelik bu ziyaretin altyapısı BRIC (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin) kavramının mucidi olarak bilinen ve uzun yıllar Goldman Sachs'in Varlık Yönetimi Başkanlığını yürütmüş ünlü İngiliz ekonomist Jim O'Neill tarafından hazırlanmıştı. Ziyaret kapsamlı bir hazırlığın, uzun vadeli planların ürünüydü.

Bu ziyaretten tam bir ay sonra ise Londra’daki ekonomi yönetimi ve İngiliz Kraliyet ailesi önemli bir misafiri ağırlamaya hazırlanıyordu. Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping İngiltere ile ilişkileri güçlendirmek için resmi bir ziyarette bulundu. O dönem bu ziyaret karşılıklı ticaret ve yatırımlar açısından ikili ilişkilerde "altın dönemin" başlangıcı olarak görülüyordu. Bu yüzden Cinping için Buckingham Sarayı’na uzanan The Mall Caddesi Çin bayrakları ile süslendi ve yakın zamandaki en görkemli törenler ve davetler Cinping onuruna verildi.

Bu ziyaret sırasında Fransız enerji şirketi EDF’nin bir türlü başlayamadığı, yatırım planlarını tamamlayamadığı Hinkley Point nükleer santral projesi de masaya getirildi. Henüz ziyaret tamamlanmadan Çin devlet şirketlerinin projeye ortak olarak, 6 milyar sterlin karşılığında yüzde 33,5 hisse aldığı duyuruldu. Kısa sürede anlaşma sağlanmıştı. "Hinkley Point C" nükleer santralinin 2025 yılında tamamlanmasının ardından ülkenin enerji ihtiyacının yaklaşık yüzde 7'sini karşılaması planlanıyordu. Yine bu ziyaret kapsamında İngiltere ve Çin arasında toplam hacmi 30 milyar sterlini bulan bir dizi yatırım ve ticaret anlaşmasının daha imzalandığı bildirildi.

İngiltere’de art arda iki dönem iktidara gelen İngiltere’nin eski Başbakanı David Cameron ve eski Maliye Bakanı George Osborne Çin ile ilişkilerin geliştirilmesi için büyük çaba sarf etmişti. 2015 yılının mayıs ayında parlamentoda çoğunluğu elde ederek tek başına iktidara gelen Cameron’ın ilk icraatlarından birisi BRIC kavramının mucidi İngiliz ekonomist Jim O’Neill’ı Hazine Bakanı olarak atamak oldu. Bununla da yetinemeyen Cameron Alibaba Grubu'nun Kurucusu ve Başkanı Jack Ma'yı da danışmanı olarak görevlendirdi. Çinli işadamı Ma toplam 22,3 milyar dolarlık servetiyle Forbes'in 2014'teki Çin'in en zengin işadamları listesinde ilk sırada yer alması açısında oldukça önemli bir isim. Kısacası Cameron döneminde İngiltere ve Çin “altın çağını” yaşıyordu.

May’den Çin’e mektup

Londra merkezli yatırım uzmanları yaşanan son gerilimin ardından Çin’in İngiltere’deki yatırımlarını durdurabileceği ya da geri çekebileceği yönündeki riskleri sıklıkla vurgulamaya başladı. Örneğin İngiliz basınında Hazine Bakanı Jim O’Neill’in Çin’le yaşanan gerilim sebebiyle görevinden istifa edebileceği belirtiliyor. Hatta O’Neill’in, yakın çevresine tüm bu yaşananlardan sonra hala neden görevde tutulduğunu anlamadığını söylediği öne sürülüyor.

İngiltere Başbakanı May, Hinkley Point nükleer santral projesini incelemeye alarak geciktirmesinin, hatta bir nevi askıya alma kararının Çin ile ilişkileri bu denli gerebileceğini biliyor muydu? Büyük ihtimalle hayır. İngiltere’nin yeni Başbakanı May önceki kabinede İçişleri Bakanlığı görevini yürütüyordu. Nitekim son gelişmeler, May'in “dışişlerindeki” ilk hatasını telafi etmeye çalıştığı şeklinde yorumlanıyor.

İngiliz The Guardian gazetesinin haberine göre İngiltere Başbakanı May bu hafta Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping’e iletilmek üzere bir mektup yazarak İngiltere’nin Asya’dan Sorumlu Bakanı Alok Sharma’ya teslim etti. İngiliz Başbakanlık kaynakları mektubun içeriğini açıklayamayacaklarını belirterek mektubun İngiltere ve Çin’in ikili ilişkilerini güçlendirmeyi amaçladığını belirtmekle yetindi. Mektubun ikili ilişkileri onarmaya yetip yetmeyeceğini biraz da önümüzdeki günlerde nükleer santral projesinin akıbeti belirleyecek gibi görünüyor.

İngiltere Başbakanı May’in Çin ile ilişkilerin gerilmesine yol açması İngiliz basınında da tartışılıyor. Örneğin The Guardian gazetesinin uzun yıllar Moskova, Paris, Washington ve Çin muhabirliğini yapan Mary Dejevsky, “May gerçekten Çin’le ilgili ne düşünüyor?” başlıklı makalesinde; “Yeni hükümetin Çin’e karşı niyeti nedir? Hareketlerin arkasında bir mantık var mı, ya da bakanlar ne olduğunu biliyorlar mı?” sorularını yöneltiyor.

Çin'in İngiltere'deki yatırımları

Dajevsky makalesinde, Fransız enerji şirketi ve China National Nuclear Corporation'ın (CNNC) yatırıma başlamak için ortak kararlarını açıklayacakları gün, basın toplantısına saatler kala Başbakanı May’den gelen “inceleme” kararının oldukça kötü yönetildiğini belirterek, “Meselenin ele alınış tarzı alışmamış şekilde beceriksizceydi” ifadelerini kullanıyor.

Gerilen ilişkileri tamir edebilmek için önümüzdeki dönemde Çin Devlet Başkanı Cinping ve İngiltere Başbakanı May için aslında yüzyüze görüşme imkanı var. İngiltere Başbakanı May’in 4-5 Eylül tarihlerinde Çin’de düzenlenecek G-20 Zirvesi’ne gitmesi bekleniyor. Bu zirve esnasında iki liderin ikili ilişkilerin onarılmasına ve güçlendirilmesine odaklanması mümkün.

Öte yandan 23 Haziran’daki referandumdan Brexit kararının çıkmasıyla ekonomisi daha da kırılgan hale gelen İngiltere’nin Çin’in yatırımlarına giderek daha çok ihtiyaç duyduğu söylenebilir.

Resmi verilere göre Çinli şirketler 2005 yılından 2015 yılının haziran ayına kadar İngiltere’ye toplamda 29,22 milyar sterlin seviyesinde yatırım gerçekleştirdi. Halihazırda Çinli yatırımcıların Barclays, Weetabix, Pizza Express, Talisman Energy, Apax Partners, Thames Water, Emerald Energy, UPP Group, Anglo American, House of Fraser, Standard Bank, Sunseeker, Diageo, Thomas Cook Group gibi çok sayıda İngiltere merkezli şirkette yatırımları bulunuyor.