Geçen hafta, bütün oryantalistlerin aynı olmadığını söyleyerek, Fuat Sezgin Hoca'yı Fuat Sezgin Hoca yapan bir Helmut Ritter örneğini vermiştik. Ritter Fuat Sezgin'e etkisi dolayısıyla bir çok kişi tanıyordur düşüncesiyle, bu hafta ve sonrasında, farklı örnekler üzerinden konuya  devam etmek istiyorum.

Meselâ, XVIII. asrın  başında, Utrecht Üniversitesi teolog ve oryantalistlerinden Adrianus Relandus (Adriaan Reland, v.1718), İslam araştırmalarında “tarafsızlık” ilkesini  geliştirdi. Relandus’un Latince olarak yazdığı De Religione Mohammedica (Utrecht, 1705, 1717) adlı eseri, Hz. Muhammed hakkında o dönemde var olan efsane ve hurafeleri eleştirmesi ve İslam’a önyargısız yaklaşımı açısından çığır açıcı bir nitelikte idi.[1] Birinci cildinde Arapça ve Latince kaynaklara dayanarak İslam inancını ele aldığı bu eserin ikinci cildinde Relandus,  o dönemde Batı’da hakim olan  İslam telakkîsini eleştirdi. Katolik kilisesi bu kitabı ‘okunması ve bulundurulması yasak kitaplar’ listesine aldı. Buna rağmen kitap İngilizce, Fransızca, Almanca, Hollandaca (Flemenkçe) ve İspanyolca’ya çevrildi.[2]  Relandus, Ortaçağ’da İslam’a karşı var olan eski polemiklerin bir tarafa itilmesi gerektiğini savunuyordu. Zira Haçlı Seferleri'nden beri varlığını sürdüren bu polemikler, İslam hakkında düşmanca bir anlayışı yansıtıyor ve İslam hakkında hiçbir güvenilir bilgi sunmuyordu. İslam’la ilgili güvenilir bilgi toplamak, Relandus’a göre, müslümanların kendi dinleri hakkında verdikleri bilgilere dayanıldığı takdirde mümkün olabilirdi. Relandus’un, islam fenomeninin içindeki kişiler, yani müslümanlar tarafından yazılmış İslamî kaynaklara dayanan bir İslam etüdünü öneren yaklaşımı, daha sonraki dönemlerde de kabul görmüş ve günümüze kadar gelmiştir. Burada akılda tutulması gereken bir nokta, bu yaklaşımın, ‘müslüman yazarların görüşlerini hiçbir kritiğe tabi tutmadan almak anlamına gelmediği’ idi.

Ama bunun yanında mesela Christian Snouck Hurgronje (1857-1936) gibi İslam düşmanı oryantalistler de vardı. Haftaya konumuz bu meş'ûm oryantalist olacak inşallah.