Bir döneme ismini veren Köprülü Mehmed Paşa

Osmanlı’nın en güçlü sadrazamı Köprülü Mehmed Paşa, imparatorluk tarihinde daha önce benzeri görülmemiş uygulamalara imza attı.
Bir döneme ismini veren Köprülü Mehmed Paşa

Köprülü Mehmed Paşa, 1583 yılında Samsun'un Vezirköprü beldesinde doğdu. İstanbul'a getirildikten sonra Enderun'da yetiştirilerek sarayda vazifelendirildi. IV. Murat döneminde Hazine-i Amire'de görevlendirildikten sonra taşradaki süvari bölüklerinden birine gönderildi. Bu dönemde Amasya'ya bağlı Köprü'de (Vezirköprü) Ayşe Hanım'la evlendi. Burada bulunması nedeniyle ''Köprülü'' olarak anılmaya başladı. Hüsrev Paşa sadrazamlığa getirilince onun hazinedarı oldu.  Hüsrev Paşa'nın öldürülmesinden sonra kısa bir süre Amasya Sancak Beyliği yaptı. Daha sonra İstanbul'a dönen Mehmet Paşa, Tophane Nazırlığında sipahilik ve silahdar ağalıkları görevlerinde bulundu. Çorum Sancak Beyi iken Bağdat Seferi'ne katıldı. Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın sadaretinde (başbakanlığında) rikab-ı hümayun (sadaret kaymakamı) kapıcılar kethüdası (kahya) ve mirahur (saray ahırları yöneticisi) oldu. Daha sonra yeniden Amasya Sancak Beyliği'ne getirildi. Bu dönemde Vezir-i Azam Sultanzade Mehmet Paşa tarafından kendisine vezirlik verilerek Trabzon Valiliği'ne gönderildi. 1547 yılında Şam mütesellimi (vali vekili) oldu. Varvar Ali Paşa'nın isyanı üzerine Karaman Beylerbeyi olarak isyanı bastırmakla görevlendirildi. Çankırı yöresinde Ali Paşa'ya yenilerek esir düştüyse de İpşir Mustafa Paşa tarafından kurtarıldı. Ertesi yıl Katırcıoğlu Mehmed'in üzerine gönderildi. Mehmed'i af dilemeye razı ederek olası bir savaşı önledi. Daha sonra bir süre Köprü kasabasına çekilerek burada yaşadı. İpşir Mustafa Paşa'nın sadaret makamına gelişi üzerine Trablusşam eyaleti kendisine verildi. Fakat buraya gitmeden görevi elinden alındığı için yeniden Köprü kasabasına döndü. Bu dönemde Valide Turhan Sultan'ın kethüdası olan Mimar Kasım Ağa, Köprülü'yü sadaret makamına aday göstererek kubbe vezirliğine tayin etti. 5 Eylül 1657 tarihinde Boynueğri Mehmet Paşa'nın yerine sadaret makamına getirildi. Köprülü Mehmed Paşa bu vazifeyi bazı şartlar ve yetkiler alarak kabul etti.

koprulu-mehmed-pasa-2.jpg

ÇANAKKALE BOĞAZI’NIN GÜVENLİĞİNİ SAĞLADI

Köprülü ilk iş olarak Osmanlı topraklarında dini tartışmalar nedeniyle ortaya çıkan karışıklığa müdahale ederek olayın elebaşlarını cezalandırdı. İstanbul'da fesat çıkaran sipahi zorbaları dağıttı ve Venedikler'in eline geçmiş olan Bozcaada ile Limni'yi geri aldı. Bunun yanında Çanakkale Boğazı'nın güvenliğini sağladı. Bu dönemde Erdel Beyi II. Rakoczy György, kendisini itaate davet eden fermanı dinlemeyip Lehistan'a saldırdıysa da Kırım kuvvetlerine yenilerek dönmek zorunda kaldı. Köprülü Mehmet Paşa, Haziran 1658'de Erdel Beyi'nin üzerine sefere çıktı. Osmanlı ordusu Belgrad üzerinden Yanova'ya yürüyerek bu kenti ele geçirdi. Ancak Rakoczy yakalanamadı. Köprülü, Abaza Hasan Paşa'yı Anadolu'da çıkardığı karışıklıklar nedeniyle Diyarbekir'den Halep Valiliği'ne atadı. Abaza Halep'e gitmediği gibi davet edildiği Erdel Seferi'ne de katılmadı. Köprülü'nün hışmından korkup kaçan birçok üst rütbeli devlet adamının Abaza'nın yanına gitmesinin bu olayda rolü büyük olmuştur.  Abaza Hasan Paşa ve yanındakiler Köprülü Mehmed Paşa'yı görevinden aldırabileceklerini düşünüp çeşitli baskılarda bulundularsa da bunu başaramadılar. Köprülü Edirne'ye gelip padişahın huzurunda ayak divanına katıldı. Şeyhülislam'dan fetva alınarak Diyarbekir Beylerbeyi Murtaza Paşa'nın emrinde bir kuvvetin Celaliler üzerine gönderilmesine kadar verildi. Bu arada Abaza Hasan Paşa Köprülü'ye bir suikast düzenlediyse de başarılı olamadı. Abaza kışlamak için önce Antep'e gitti. Fakat burada baskı ve erzak kıtlığı nedeniyle fazla tutunamayıp Halep'e çekildi.

DÜZENİ YENİDEN SAĞLADI

Burada Köprülü Mehmet Paşa'ya muhalif kişilerin bulunduğu halde bir tertip sonucu yakalanarak idam edildi. Böylece Köprülü önemli muhalifleri ortadan kaldırarak düzeni yeniden sağladı. Ayrıca isyanı destekleyen Şam'daki Yerli Kulu teşkilatını ağır bir şekilde cezalandırıp buraya yeniçeri birlikleri gönderdi.  Daha sonra Anadolu'da Celali ve tüfek teftişi başlattı. Teftişte binlerce kişi ölümle cezalandırılarak halktan 80 bin kadar tüfek toplandı. Anadolu'da istikrarın sağlanması üzerine padişahla birlikte Temmuz 1659'da Bursa gezisine çıktı. Rakoczy'nin yeniden Erdel Beyliği'ne tayini için Bursa'ya gelen Avusturya elçisinin istekleri kabul edilmedi.  Daha sonra Kaptan-ı Derya Köse Ali Paşa, Avusturya seferinde bulunmak üzerine serdar (komutan) olarak vazifelendirildi. Osmanlı'nın Erdel ve Eflak işleriyle meşgul olmasını fırsat bilen Venedik, 120 gemilik bir donanmayla Hanya önlerinde asker çıkardıysa da başarılı olamadı. Öte yandan Köprülü Mehmet Paşa yaşının ilerlemesinden dolayı hasta ve yorgundu. Bu nedenle padişaha yerine Fazıl Ahmed Paşa'yı getirmesini önerdi. IV. Mehmed bu öneriyi kabul etti.  Köprülü Mehmet Paşa, padişahla birlikte bulunduğu Edirne'de 1 Ekim 1661 tarihinde vefat etti. Cenazesi İstanbul'a getirilerek Çemberlitaş'a yaptırdığı külliyede toprağa verildi.

KÖPRÜLÜLER AİLESİNİ KURDU

Köprülü Mehmet Paşa kendisinden sonra yerine geçecek olan oğulları, akrabaları ve damatlarıyla 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren devlet yönetiminde ön sıralarda yer almış Köprülüler ailesinin de kurucusu olmuştur.