Uzun zamandır Oğuz Boylarıyla ilgili bazı araştırmalar yapıyorum. Ancak bunu, akademik şekilde yazıya dökmeden önce, buradan anlaşılır biçimde anlatmayı düşündüm. Yazı biraz uzun olduğu için iki bölüm halinde anlatmaya çalışacağım.
Oğuzlar veya Oğuz boyları, Türklerin atası olarak kabul edilen, Oğuz Handan gelmektedir. Oğuz Han destanına göre, Oğuzun soyundan gelen bu boylar “dış oğuzlar” diye tabi edilen “Bozoklar” ve “iç oğuzlar” olarak adlandırılan “Üçoklar”a ayrılmaktadır. Oğuz Hanın oğullarından Gün Han, Ay Han ile Yıldız Han, Bozokları oluştururken, diğer oğulları olan Gök Han, Dağ Han ve Deniz Han, Üçokları teşkil etmektedir. Bu altı oğlunda her birinin dört oğlu bulunmaktadır. Şimdi bunları detaylıca inceleyelim.
İlk önce sağ kolu teşkil eden Bozoklardan başlayalım. Oğuz Hanın ilk oğlu olan Gün Hanın dört oğlunun en büyüğü, Kayı’dır. Kayı “Sağlam, muhkem” anlamındadır. Osmanlı Devletinin Sultanları bu boydan gelmektedir. Ayrıca, Kayı boyu Oğuzlar arasında en çok cengaver ve hükümdar çıkaran üç kutlu boydan biridir. Bir anlamda kut sahibidirler.
Gün Hanın ikinci oğlu “zengin, devletli ve bunu paylaşan” anlamına gelen Bayat’tır. Maraş bölgesinde hükümranlık eden Dulkadiroğulları, İran’ı, 1925 yılına kadar yönet Kacarlar ve Irak Türklerinin birçoğu bu boydandır. Fuzuli bu boydandır.
“Nereye giderse başarır” anlamına gelen Gün Hanın üçüncü oğlu, Alkaevli’dir. Buna ak evli veya ak çadırlı da denilir. Aynı şekilde, Gün Hanın dördüncü oğlu olan Karaevli de “kara çadırlı” anlamını taşımaktadır. Gün Han oğullarının sembolü şahin kuşudur.
Oğuz Hanın ikinci oğlu Ay Handır. Sembolleri kartaldır. Ay Hanın ilk oğlu “çok ülkeye hakim olan” anlamındaki Yazır’dır. Yenikent Yabguları, Cend Emirleri ve Gündüzoğulları bu boydandır.
Ay Hanın ikinci oğlu Döğer’dir. Anlamı “savaşarak toplanıp, canlanırlar”dır. Bu boyun, güney ve doğu Anadolu’da hakimlikleri bulunmaktadır. Suriye ve Irak Türkleri içersinde hala bu boydan olanlar mevcuttur.
“Yurt tutup ülke alan” anlamına gelen Ay Hanın üçüncü oğlu, Dodurga’dır. Kahramanmaraş, Adana, Kırşehir, Çorum, Sivas, Yozgat, Kocaeli ve Ankara gibi yerlere yayılmışlardır.
Ay Hanın sonuncu oğlu olan Yaparlı “mis kokulu” anlamındadır. Bu boydan gelenler daha çok mis koku ticaretiyle uğraştıkları bilinmektedir.
Oğuz Hanın Bozoklardan gelen üçüncü ve son oğlu Yıldız Handır. Sembolleri tavşancıldır. Yıldız Hanın ilk oğlu olan Avşar “vahşi hayvan avına hevesli” anlamındadır. Avşarlar, Oğuzlar arasında kut sahibi olan, devletler kurma ile ünlü üç boydan bir diğeridir. Karamanoğulları Beyliği, Afşarlar devletinin kurucusu Nadir Şah Afşar, Horasan ve Urumiye Afşarları, Huzistan Beyleri bu boydandır.
Yıldız Hanın ikinci oğlu “yasakta ciddi ve kuvvetli, töreye bağlı” anlamına gelen, Kızık’tır. Türkiye’nin birçok bölgesine dağılmış olan Kızıklar, Halep, Gürcistan ve Azerbaycan’da da mevcutturlar. Ayrıca Kızıklar, Türkiye’de kendi federasyonunu oluşturan tek Oğuz boyudur.
“Bu beylerin konuştukları uludur” anlamına gelen Yıldız Hanın üçüncü oğlu Beğdili’dir. Harezmşahlar bu boydandır.
Yıldız Hanın son oğlu Kargın’dır. “Herkese aş veren, doyuran” anlamındadır. Hatay, Halep ve Azerbaycan’daki Kargınlar bu boydandır.
Bu yazıda gücümüzün yettiğince Oğuz Hanın Bozok, yanı dış oğuzlar olarak da tabir edilen sağ kolun boyunu anlatmaya çalıştık. İnşallah gelecek yazıda da iç oğuzlar diye tabir edilen Üçoklar, yanı sol koldaki boylardan bahsedeceğiz.