"Konyalım Yürü" için sosyal medya uydurması! Girit'te ne Konya var ne de Konyalı

Siyaset Bilimci ve Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz Konya halk müziği araştırmaları kapsamında Konyalım türküsünün 117 yıllık tarihini araştırdı.

Tokgöz bu inceleme ve araştırma çalışması ile sosyal medyada Konyalım türküsü ile hiçbir dayanağı olmayan post-truth sanal iddialar ve uydurma hikayelere bir son verilmesini amaçladığını belirtti. Araştırma kapsamında elde ettiği bulguları gazetemiz Yeni Haber’e açıkladı.

KÜLTÜREL DEVAMLILIĞINI SAĞLAR

Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz’ün konu hakkındaki açıklamaları şu şekilde oldu; Kültür bir anlamlar paylaşımıdır ve sosyal çevreye bağlı gelişen olayların yorumlanmasına bağlı olarak şekillenir. Müziği bir sembol, kültürel bir işaret olarak gören müzikoloji çalışmaları da her müziği kültürel bağlamında incelemektedir. Müzik, toplumun kültürel kodlarını barındırır ve toplumda farklı işlevlere sahiptir.

Çeşitli kültürel etkinlikler çerçevesinde farklı işlevler kazanan müzik, toplumun birlikteliğini ve kültürel devamlılığını sağlar. Konya ili, Türk Halk Müziği külliyatı açısından oldukça zengin bir kaynaktır. Selçukluların başkenti olan bu şehirde türkülerin temelleri, kopuzlu ozanların şölenlerde ve savaş yerlerinde okudukları müzikli erlik destanları ile atılmıştır. “İşte bu ozanlar Oğuz halk musikisinin temsilcileriydiler ve şimdiki âşıklar da o asırlık halk tınılarının yolunda yürümektedirler. Bu coğrafyada yaşayan insanlar hislerini, meramlarını, hikâyelerini, zorluklarını ve günlük yaşamlarını “Konya Türküleri” ile ses ve nefese dönüştürmüşlerdir.

MANEVİ TEMELLERİ TAŞIYOR

Türküler hem güftelerindeki derin anlamlar hem de müzikleriyle milli folklorumuzun manevi temellerini taşımaktadır. Anadolu’nun orta yerindeki Konya Türkülerinin güfteleri, Türk âşıklarının kişisel duygularının yanı sıra, zamanının toplumsal yargılarından, toplumsal algılarına kadar kültürel birçok gerçeği aktarmaktadır. Osmanlı döneminde ve erken cumhuriyet döneminde türkü derleme çalışmaları yabancı müzikologlar tarafından ve Dar-ül Elhan isimli musiki mektebi tarafından yapılmıştır.

Türkiye’de alan araştırması yöntemiyle ve oldukça bilimsel bir yaklaşımla ilk halk müziği derlemeleri, Ankara Devlet Konservatuarı tarafından yapılmıştır. Muzaffer Sarısözen başkanlığındaki heyet, M. Ragıp Gazimihâl, Mithat Fenmen ve teknisyen Rıza Yetişen’den oluşmuştur. 1940 yılının ağustos ayında yirmi gün süren bu çalışmaların sonucunda 516 türkü derlenmiştir (Öztürk vd., 2007: 24). Sonrasında Saim Sakaoğlu, Kamil Uğurlu, Seyit Küçükbezirci, Cahit Öztelli, M. Ragıp Gazimihâl, Mehmet Tahir Sakman, Nuri Cennet, Ali Osman Öztürk gibi isimler, kitaplarında, Konya dergi ve gazetelerinde çok sayıda türkü derlemesi ve hikâyesi yayınlamışlardır. (Konya Türkülerindeki Konular, Öğr. Gör. Dr. Timur VURAL, Necmettin Erbakan Üniv. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fak. Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı, Nisan 2013)

BİR ASIRDAN FAZLA ZAMANDIR SÖYLENİYOR

Konyalım türküsü bir asırdan fazla bir zamandır söylenen bir Konya türküdür. Türkiye içinde ve ülkemiz dışında da bilinen ve yaygın bir şekilde icra edilen melodik bir ezgidir. Taş plak döneminden beri Konyalım türküsü 1908 yılında plaklara okunmuş ve 117 yıldır çalınıp söylenmektedir. Konyalım türküsü ülkemizde gerçekleştirilen birçok konser, düğün ve eğlence amaçlı etkinliklerde yaygın biçimde çalınmaktadır. Türkü temel olarak ironik ve satirik benzetmeler içerir ve Konyalı’ya bir sesleniş ve duyulan hayranlık tasvir edilmektedir.

İLK PLAK 1908 YILINDA YAPILDI

Konyalım Türküsü hareketli ve neşeli bir Konya türküsü olarak 117 yıldır söylenmektedir. Konyalım türküsü ilk kayıtları 1908 yılında taş plağa okunmuştur. Hem Osmanlı hem Cumhuriyet döneminde türkü ve şarkı formunda hafızlar ve hanendeler tarafından seslendirilmiştir.

Konya şehri ve Konyalı insanlar ile özdeşleşen hareketli bir kaşık ve oyun havası olarak bilinmektedir. Konyalım türküsü hakkında en eski kayıt Osmanlı devleti zamanında 1908 yılında İstanbul’da Hafız Aşir Efendi tarafından taş plak kaydı olarak yapılmıştır. Daha sonra ikinci eski kayıt yine 1908 yılında İbrahim Efendi ve 1917 yılında Kemani Minas Efendi tarafından taş plaka okunmuştur. Cumhuriyet döneminde ise en eski plak kaydı 1929 yılında Muganni Hamit Bey tarafından yapılmıştır.

İbrahim Efendi - Konyalım

İKİ FARKLI ŞEKİLDE YORUMLANDI

78 devirli taş plak döneminde Konyalım türküsü iki farklı şekilde yorumlanmıştır. Faize Hanım ve Hafız Burhan tarafından taş plağa okunan Konyalım isimli türkü melodisi ile 1908 yılında ilk kez plağa alınan Konyalım türküsü söz olarak ve ezgi olarak birbirinden farklıdır. Konyalım türküsü halen Hafız Aşir Efendi, İbrahim Efendi ve Kemani Minas Efendi tarzında ve 1940 yılında Konya’da derlenen şekliyle bazı kelime nüansları ve prozodi farkları ile çalınıp söylenmektedir.

Bazı Konyalı mahalli sanatçılar üçüncü bir tarz olarak melodik alt yapısı aynı sözlerinin farklı olduğu bir icra şeklide görülmektedir. TRT repertuarında Konyalım türküsü Konya yöresinden derlenen bir türküdür. Konyalım türküsü kaşık havası formunda, Hüseyni makamında ve 4/4’lük bir ritme sahiptir. Konyalım türküsü anonim halk arasında ve repertuar kayıtlarında “Hani ya benim elli dirhem kesdenem” sözleriyle de bilinir. İlk kez 1940’ta Muzaffer Sarısözen tarafından “Konya folklor ekibinden” derlenip TRT arşivine alınmıştır. (İki dilli Türkçe / Rumca Şarkılarda Ortak Kelimeler ve Güftelerde Anlam, Doç. Nesibe Özgül Turgay, İBAD dergisi, 2017, Cilt:2)

BİR KADIN ŞARKICI TARAFINDAN BESTELENDİĞİ YAZILMIŞTI

Osmanlı dönemi bazı yabancı plak arşivlerinde ve Nuhbe-i Elhan isimli müzik kitabında Konyalı türküsünün bir kadın şarkıcı tarafından bestelendiği yazılmıştır. Dönemin tuluat tiyatrolarında seslendirilmek üzere 1904 yılında kanto sanatçısı Minyon Virjin isimli bir sanatçı tarafından plak yapıldığı yer almaktadır. Yayınlanmış taş plak arşivlerinde 1904 tarihli bu plak kaydına tarafımdan rastlanılmamıştır. Bilindiği üzere kanto müzik türü olarak 19. yüzyılın başında ülkemizde yaygınlaşan bir müzik türüdür.

Kanto türü özellikle tuluat tiyatrosunda oyun başlamadan önce seyirciyi tiyatroya ve oyuna çekmek için söylenen neşeli eserler olarak bilinmektedir. Konyalım türküsüne ait en eski plak olarak 1908 yılında iki kayıt ve 1917 yılında bir tane olmak üzere üç taş plak kaydı yayınlanmıştır. Bu kayıtlarla birlikte saptadığım plaklar şunlardır: 1933 yılında Yunanistan’da Anadolu mübadili Rosa Eşkenazi ve 1934 yılında Rita Abatzi, 1940 yılında ABD’de Louis Matalon, 1940-50 arasında Zehra Bilir, 1960 yılında Emin Gündüz, 1960 yılında Anadolu mübadili kökenli Stelios Kazantzidis’in Rumca ve Türkçe çalışmaları, 1967 yılında Nonna Bella, 1968 yılında ABD’de Richard Hagopian, 1970 Konya Bozkırlı Ali Sandal ve ekibi, 1971 yılında Nida Tüfekçi.

TÜRKÇE VERSİYONUYLA POPÜLERLİK KAZANDI

Özellikle Yunanistanda mübadele sonucu Anadoludan gelen sanatçılar Konyalım türküsünü Türkçe ve Rumca olarak 1930’lu yıllardan itibaren plaklara okumuşlardır. 1960’lı yıllarda Stelios Kazantzidis’in seslendirdiği, Türkçe versiyonuyla popülerlik kazanan Konyalı türküsü, Rum mübadillerin geleneksel kutlamalarında seslendirdikleri, her yıl anma gecelerinde duyulabilecek geleneksel bir ezgidir. Konyalı ezgisi bu özel günlerde, geleneksel kıyafetler içerisinde sergilenen, İç Anadolu’nun karakteristik bir oyunu olan kaşık oyununa eşlik etmektedir. Konyalım türküsü 1960 ile 75’li yıllar arasında ülkemizde yapılan Anadolu rock, Türkçe sözlü hafif müzik uyarlamalarında bu tarza uyarlanan ilk türkülerden olmuştur.

Batı müziği enstrümanları ile hem türkü hem hafif müzik eseri olarak icra edilmiştir. Konyalım türküsünün sözsüz biçimde enstrümantal orkestra müziği olarak ilgi görmüş ve değişik biçimlerde aranje edilmiştir. Oyun havası şeklindeki plak ve kasetlerde mutlaka Konyalım türküsüne yer verilmiştir. Bu dönemde Konyalım türküsü ile birlikte Konya kabağı, Develi, Sille, Aman hocam gibi türkülerde yaygın biçimde hafif müzik şeklinde aranje edilmiştir. 1970-90 yılları arasında ise longplay ve kasetlerde birçok Türk halk müziği sanatçısı hem türkü olarak hem oyun havası olarak Konyalım türküsünü seslendirmişlerdir. Almanya kökenli orkestralar başta olmak üzere yerli orkestralar tarafından enstrümantal şekilde Konyalım türküsü yaygın şekilde aranje edilmiştir. Sözlü ve enstrümantal olarak Konyalım türküsü günümüzde de aynı ilgiyle seslendirilmektedir.

GİRİT ADASI SÖYLENCESİ BİR SOSYAL MEDYA UYDURMASIDIR

Konya kent kültürü ve tarihi üzerine uzun yıllardır araştırmalar yapan Siyaset Bilimci ve Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz, “Konyalım” türküsünün Girit'le ilişkilendirilmesinin gerçekle bağdaşmadığını belirtti. Kapsamlı incelemelerinde, bu türküye Girit kültüründe rastlanmadığını belirtti. Konyalım türküsünün İstanbul’da taş plaklara okunması ise o günkü teknolojik imkanlar ve İstanbul’daki kültürel ve sosyal potansiyele, ticari gelişmelere bağlıdır.

GİRİT'TE NE KONYA VAR NE DE KONYALI

Girit’in fethi sürecinde yeniçeri ordusunda Konya kökenli askerler bulunduğu bilgisi bulunmamaktadır. Fetih sonrası ya da başka bir zaman Girit adasına Konya’dan yapılan herhangi bir göç bilgisi de bulunmamaktadır. Girit Adası’nda Konya adını taşıyan bir yerleşim yeri bulunmamaktadır. Sadece 1880’ li yıllarda Hanyada kurulan ve 1924 yılında kapanan bir Mevlevihane bulunmaktadır. (Ayşe Nükhet Adıyeke -Nuri Adıyeke, Osmanlı Dönemi Kısa Girit Tarihi, Türkiye İş Bankası, 2011, İstanbul)

Konyalım türküsünün, sosyal medyada sıkça paylaşılan “Giritli bir Rum kızının Konyalı bir delikanlıya aşkı” şeklindeki anlatımlarla hiçbir ilgisi bulunmamaktadır. Bu romantize edilen hikâyenin, 16. yüzyıldaki Girit'in Osmanlı tarafından fethiyle veya bölgenin tarihsel süreciyle de herhangi bir bağlantısı yoktur. Girit Adası 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı’dan kopmuş, kısa süreli özerklik döneminden sonra Yunanistan’a bağlanmıştır. Bu süreçte Giritli Müslümanlar büyük acılarla yerlerinden edilmiş, bir kısmı Libya, Filistin ve Anadolu'nun çeşitli bölgelerine göç etmek zorunda kalmıştır.

Girit adasındaki yerli ahali ve fetihle yerleşen Türklerin folklorik mirasında Konya’yla ilişkilendirilebilecek herhangi bir türkü ya da “Konyalım” benzeri bir ezgi yoktur. Ege Üniversitesince yapılan bir çalışmada Girit mübadillerinden derlenen türkü, ninni ve masal gibi folklorik derlemeler yayınlanmıştır. Bu çalışma içinde Konya ve Konyalım ile ilgili bir başlık, metin ve kelime ise bulunmamaktadır (Girit Göçmenleri Türk Halk Kültürü Üzerine Bir Araştırma, Nazım Çokişler, Ege Üniversitesi, Yüksek lisans tezi, İzmir-2007)

TAŞ PLAKTAN ELEKTRONİK MÜZİĞE KONYALIM TÜRKÜSÜNÜN SERÜVENİ *

KONYALIM TÜRKÜSÜ KONYA’NIN EVRENSEL BOYUTA ULAŞMIŞ BİR EZGİSİDİR

Konyalım türküsü beste olarak anonim olarak kayıtlıdır. Türkü hem akademik çalışmalara konu olmuş hem de türkü konulu birçok kitapta yer almıştır. Modern orkestralarca icra edilmiştir.

Popüler müzik olarak yaygın bir melodidir. Birinci dünya savaşı ve sonrasında yaşanan mübadele sonrası Yunanistan, Avrupa ülkelerine ve ABD’ye göçler olmuştur. Göç eden kesimlerden Rum ve Ermeni diasporası tarafından Konyalım türküsü en çok söylenen memleket türkülerinden olmuştur. Konyalım türküsü yavru vatan Kıbrıs adasında da her iki kesimde yaygındır.

EUROVİSİON YARIŞMASINDA KONYALIM EZGİSİ

Konyalım türküsünün ünü ülke sınırlarını aşmış ve global ölçekte bilinen bir Konya türküsü olmuştur. Balkanlarda, Avrupa, Asya ve Amerika’da çalınıp söylenmektedir. Modern orkestralar tarafından enstümantal olarak icra edilmektedir. Yunanistan’da Türkiye’den göç eden mübadil Anadolu Rumları, Amerika ve Avrupaya göç eden Anadolu kökenli Ermeniler ve İsrail kökenli Shimon Levi gibi sanatçılar tarafından icra edilmektedir.

Youtube üzerinden araştırıldığında Yunanistan, Almanya, Hollanda, gibi ülkelerde Konyalım türküsüne rastlanılmaktadır. Konyalım türküsü yerli bir çok orkestra grubu tarafından aranje edildiği gibi Almanya müzik grupları Werner Müller orkestrası ve Ferdi Klein orkestrası tarafından da modernize edilerek seslendirilmiştir. 2021 yılı eurovision şarkı yarışmasına katılan Azerbaycanlı Mata Hari isimli şarkıcının eserinin nakarat kısmında Konyalım ezgisi kullanılmıştır. Son uyarlamalardan birinde ise Koo Shin Moon isimli Fransız ikilisi tarafından Konyalım türküsü elektronik müziğe uyarlanmıştır.

Koo Shin Moon – Konyalı

KONYALIM TÜRKÜSÜ YÜZDE YÜZ KONYA ESERİDİR

Konya türküleri konusunda hacimli ve nitelikli eserler veren Prof. Dr. Ali Osman Öztürk Konyalım türküsü konusunda Bartın Üniversitesi BAYTAM tarafından yayınlan e-dergide kapsamlı bir makale yayınlamıştır. Makalede: “Bu türkünün kanımca en önemli yanı, türkü kişisinin sözlü olarak da Konyalıya yönelmesi, ona sanki karşısındaymış gibi hitap etmesidir: “Konyalım yürü…” Yürümek (yürümek) eylemi, Konya türkülerinin sevdiği bir eylemdir. “Osmanlı(ca)”, “kostak“, “kasalak” yürümek asil Konyalı için nasıl bir kuralsa, bunun karşıtı “dalgalı ve sevdalı” yürümek de hovarda Konyalı için bir gerekliliktir.

Mazhar Sakman’ın söylediği “Konya mızrabı” (ve tavrına yakın) türkülerde saptayabildiğimiz Konyalı imgesinin çizgileri şöyledir: Osmanlı tavırlı, efendi, dilinde özenli, okuma yazma konusunda olumlu ya da olumsuz duyarlı, dini inancı olan, ancak (bir Konyalıdan hiç beklenmeyecek denli) mizahi bir dünya görüşüne sahip bir karakter. Genel olarak ağırbaşlı Konyalı imgesinin “fazla ağır” algılanmasına paralel olarak hem içerden hem de dışarıdan ince ince eleştirildiğine tanık olmaktayız.

Bu ince eleştirinin kanımca en güzel yansıdığı belge, Konyalım Türküsü’dür. Denilebilir ki, Osmanlı döneminin dili ile yazılıp da türkü repertuarına girmiş olan Şem’i’nin Konya Medhiyesi’nden, büyük olasılıkla en yeni örneklerden olan “Konyalı” türküsüne değin, değişen içerik, yaklaşım ve üslup, bu sürecin dinamik olduğunu kanıtlıyor.” denilmektedir. (Konya Türkülerinde ‘Dalgalı’ Kişizade İmgesi, Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK, Çeşm-i Cihan:Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E – Dergisi, Cilt:8, Sayı:2, s.02-29, Kış 2021)

ANONİM BESTE OLARAK ALINMIŞTIR

Konyalım türküsü Osmanlı devletinin son zamanlarında 1908 yılında plak kaydı yapılan bir Konya türküsüdür. 1940 yılında Konya’dan TRT repertuarına anonim beste olarak alınmıştır. Literatürde Konyalım türküsünün kökeni hakkında iki ana görüş bulunmaktadır. İlk yaklaşım olarak 1900’lü yılların ortasında İstanbul’da kanto olarak bestelenip plak ve gramofon aracılığıyla halk arasında yaygınlaşmıştır.

Zamanla Konya yöresine has bir türkü ve kaşık havası niteliği kazanmıştır. İkinci görüş ise Konya musiki meclisleri ve barana oturaklarında çalınıp söylenen bir Konya kaşık havası türküsüdür. Konya’ya müzik meclislerine gelip giden müzisyenler ve sanatçılar tarafından Konyalım türküsü İstanbul’daki müzik ortamlarına taşınmıştır. Kişisel olarak Konyalım türküsü nasıl ortaya çıkmış olursa olsun Konya ile özdeşleşen hareketli ve neşeli bir türküdür. Folklor ve müzik tarihi konusunda yapılacak yeni arşiv taramaları ile dönemin plak kayıtları üzerine ortaya konacak araştırmalar ve taş plak dönemine ait ses kayıtları konuya ışık tutucu olacaktır.

Siyaset Bilimci ve Araştırmacı-yazar Ömer Tokgöz açıklamasını şu değerlendirmeler ile tamamladı. Konyalım türküsü 117 yıldır yerel, ulusal ve global ölçekte yaygın olarak çalınıp söylenmektedir. Konyalım türküsünün Konya orijinli bir türkü olduğu yapılan derleme çalışmaları, kitaplar ve akademik birçok çalışma ile ortaya konulmuştur. Konyalım türküsü Konya’ya ait ve Konya ile özdeşleşmiş bir marka değerdir.