SETA özel askeri şirketleri mercek altına aldı

İSTANBUL (AA) - Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA) tarafından, son dönemde gündeme gelen özel askeri şirketler (ÖAŞ) konusunun ele alındığı "Özel Askeri Şirketlerin Küresel Yayılımı ve Geleceği" raporu ve "Rus Hayalet Ordusu: Wagner" analizi yayımlandı.

SETA'dan yapılan açıklamaya göre, Ahmet Keser tarafından hazırlanan raporda, Kırım ve Suriye'nin ardından Libya'da da ortaya çıkan Wagner vakasından hareketle özellikle son otuz-kırk yıllık süreç içerisinde bu özel askeri şirketlerin hızlı gelişimi, uluslararası arenadaki çatışmalar, küresel güvenlik ve ekonomik yapı üzerindeki etkileri ele alındı.

Ortaya çıkışlarından bugüne genel olarak kötü şöhretlerine ve kendilerine karşı negatif yargılar gelişmiş olmasına rağmen ÖAŞ'lerin küresel ölçekte hızla gelişmeye devam ettiğine değinilen raporda, kamuoyunda akademisyenler ve idari otoriteler arasında ÖAŞ'lere karşı bazı yaygın şüphelerin mevcudiyetinin bir gerçek olduğuna dikkat çekildi. Bu şüphe ve endişelerdeki artışa rağmen ilginç bir şekilde ÖAŞ sayısının dramatik miktarda çoğaldığı aktarılan raporda, bunların görev sahalarını da her geçen gün genişlettikleri vurgulandı.

Raporda, teknolojik gelişmelerle artan küreselleşme olgusuyla daha önce coğrafi bakımdan uzak olduğu değerlendirilen bölgelerdeki gelişmelerin, artık ülkelerin iç güvenlik meseleleriyle eşdeğer bir ağırlık taşımaya başladığı belirtilerek, bu gelişmelerle ÖAŞ'lerin ülkelerin silahlı kuvvetlerinden daha fazla rol üstlendiği ve daha fazla personel istihdam ettiğinin altı çizildi.

ÖAŞ'lere karşı tarihsel süreçte oluşan negatif yaklaşım ve endişelerin ele alındığı raporda, söz konusu şirketlerin mevcut durumları, ÖAŞ'lerin küresel çapta gerçekleşen hızlı gelişimleri ve bunun arkasındaki nedenler ile devletlerce kullanılma sebepleri masaya yatırıldı.

Raporda, Türkiye'nin de bu sektöre ilişkin yatırımlarının olması gerektiği vurgulanarak, şunlar kaydedildi:

"Güvenlik alanında dünyada giderek büyüyen bir pazar ortaya çıkmış bulunmaktadır. Hem bu pazardan pay almak hem de milli menfaatlerini, resmi devlet kurumları ve ulusal orduların imajına zarar vermeden koruyabilmek maksadıyla Türkiye'nin de geç kalmadan bu sektörde hem nitelik hem de nicelik olarak yeteri kadar kurumun oluşturulması maksadıyla gerekli yasal mevzuatı ve piyasa koşullarını oluşturması gerektiği değerlendirilmektedir."

Raporda, "ÖAŞ'lerin tarihsel gelişimi nasıl olmuştur?", "Bugüne kadar dünyanın hangi bölgelerinde, hangi görevlerde kullanılmışlardır?", "Küresel ölçekte etkili hale gelen en büyük 30 ÖAŞ hangileridir?", "Bunlar hangi ülkelere ait şirketlerdir?" gibi sorulara cevap aranarak, politika yapıcı ve karar alıcılar açısından uygun hal tarzlarının geliştirilmesi yönünde önerilere de yer verildi.

- "Rus Hayalet Ordusu: Wagner"

"Rus Hayalet Ordusu: Wagner" başlığını taşıyan analizde ise Rus özel askeri şirketi Wagner Grubu'nun kuruluşu, lider kadrosu ve ilişkileri, hukuki boyutu, komuta-kontrol yapısı ve faaliyet sahaları incelendi.

Kutluhan Görücü ve Arzu Bünyad tarafından kaleme alınan analizde, söz konusu şirketin Suriye ve Libya sahalarındaki etkinlikleri, Rus dış politikasında özel askeri şirkete başvurulmasının sebepleri ve yöntemleri de masaya yatırıldı.

Savaşın tarih boyu değişen bir olgu olduğu, bu durumun da savaşa ait kavramların, klasik anlayışların değişmesini ve yeni gerçeklikler ve yeni aktörler ortaya çıkmasını beraberinde getirdiği belirtilen analizde, şu değerlendirmelere yer verildi:

"Askeri güç kullanımı tarih boyu devletlerin güdümünde olsa bile, özel sektör aktörleri tarafından kullanılır duruma gelmesi, eski Roma ve Yunan imparatorlukları zamanına dayanmaktadır. Antik çağlarda lejyonerlik olarak ortaya çıkan paralı askerlik, zamanla evrilerek organize hale gelmiştir. Özel askeri şirket olgusunun ortaya çıkışı ve günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülke tarafından kullanılması da bu sürecin sonucu niteliğindedir. Ülkelerin özel sektörle birlikte hareket etmeye başlamasıyla özel askeri şirketler savaşlarda yer alarak, güvenlik ve savunma politikalarında kullanılmaya başlamıştır."

Analizde, Soğuk Savaş'ın ardından ortaya çıkan ÖAŞ'lerin özelleştirme ve neoliberalizm dalgasıyla önce ayrı ayrı devletler, daha sonra Birleşmiş Milletler’in kritik bölgelerde yaptığı Barış Gücü operasyonlarında uluslararası güvenliğin temin edilmesi için kullanıldığına dikkat çekildi.

- Wagner ve Kremlin ilişkisi

ÖAŞ'lerin 1990'lı yıllardan itibaren devletlerin askeri desteği dış kaynaklardan tedarik etmesiyle birlikte kullanımlarının bir anda arttığı belirtilen analizde, ABD'li örneklerinin yanı sıra Rus özel askeri ve güvenlik şirketlerinden en çok bilinen ve dünya gündemine konu olan Wagner Grubu'na işaret edildi.

Analizde, "Wagner hakkında Kremlin ile olan ilişkisi ve Rus hükümeti tarafından dış politikada askeri müdahale aracı olarak kullanıldığıyla ilgili çeşitli spekülasyonların ortaya çıkması, şirkete ün kazandırmıştır. Şirketin devlet dışı silahlı örgüt olarak, Ukrayna, Suriye ve Libya'daki savaşlara müdahil olduğu ve aktif şekilde savaşın bir parçasına dönüştüğü görülmüştür. Kurumsal bir yapıya sahip olan ancak yasaların dışında kalan Wagner’in paralı askerleri ve danışmanları aracılığıyla çeşitli doğal kaynakları koruma ve kullanma karşılığında ülkelerindeki yöneticilere güvenlik, savunma, lojistik destek ve askeri danışmanlık hizmetleri vermekte olduğu ve özel operasyonlar düzenlediği bilinmektedir." ifadeleri kullanıldı.

Rusya'da özel askeri şirketlerle ilgili yasal düzenlemenin mevcut olmadığı bildirilen analizde, bu nedenle örgütün denetiminin ve sınırlarının belirsizlikle malul olmasına neden olduğu ifade edildi. Analizde, kurumsal bir yapıya sahip olan ancak yasaların dışında kalan Wagner’in paralı askerleri ve danışmanları aracılığıyla çeşitli doğal kaynakları koruma ve kullanma karşılığında ülkelerindeki yöneticilere güvenlik, savunma, lojistik destek ve askeri danışmanlık hizmetleri vermekte olduğu ve özel operasyonlar düzenlediği vurgulandı.

Wagner örneğinden hareketle ÖAŞ kullanımının siyasi, hukuki ve ekonomik boyutlarda fayda sağlaması sebebiyle, ÖAŞ'lerin Rusya'nın bugün ve gelecekte yürüteceği muhtemel askeri müdahalelerde yer almayı sürdürmesinin kuvvetle muhtemel olduğu aktarılan analizde, dünyada da bu yönde bir eğilimin söz konusu olduğu tespitine yer verildi.

Her iki yayının da tam metnine, SETA'nın web sitesi www.setav.org adresinden ulaşılabiliyor.