Türkiye-Mısır ilişkilerinde 2019'da "kontrollü gerginlik" hakimdi

KAHİRE (AA) - AYDOĞAN KALABALIK - Türkiye ile Mısır arasında 2019'da siyasi konularda "kontrollü gerginlik" hakimken, ekonomi ve eğitim alanlarında olumlu gelişmeler yaşandı.

Müslüman Kardeşler Teşkilatı üyelerinin Şubat 2019'da asılmasıyla başlayan iki ülke arasındaki gerginlik, ülkenin demokratik yöntemlerle seçilen ilk Cumhurbaşkanı olarak kabul edilen Muhammed Mursi’nin mahkeme salonunda ölümüyle zirveye tırmandı.

Türkiye tarafından Suriye’nin kuzeyine düzenlenen Barış Pınarı Harekatı'na ve Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti (UHM) ile Türkiye arasında imzalanan mutabakat zaptına da Mısır diplomatik tepki gösterdi. İki ülke arasında siyasi alanda yaşanan gerginliklere rağmen ekonomi ve eğitim alanında umut verici gelişmeler yaşandı.

Türkiye ile Mısır arasında 2019'da yaşanan gelişmeler şöyle:

Mısır’da 20 Şubat 2019'da Müslüman Kardeşler Teşkilatından 9 gencin idam edilmesinin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyib Erdoğan, Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi'ye yönelik "Ben böyle bir kişiyle asla görüşmem.” ifadesini kullandı. Erdoğan'ın bu sözleri, Sisi yönetimine yakın çevrelerin tepkisine neden oldu.

Mısır devlet gazetelerinden Ahram’a bağlı Ahram el-Arabi dergisi, mart ayı ikinci sayısını Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a ayırdı. Erdoğan’ın karikatürünü kapak yapan dergi uygunsuz ifadeler kullandı.

Dergide Cumhurbaşkanı Erdoğan hakkında daha önce Mısır medyasında yayınlanmış bütün karalayıcı makaleler tekrarlandı. AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik, derginin yayınına tepki gösterdi. Bu derginin hemen hemen her kapağında Cumhurbaşkanı Erdoğan'a saldırdığını ve saygısızca bir tutum takındığına dikkat çeken Çelik, Mısır yönetimini uyardı.

Ömer Çelik’in dergi ile ilgili açıklamasını da haber yapan Ahram el-Arabi, “Türkiye Ahram el-Arabi’ye saldırıyor” başlığını kullandı.

- Mursi’nin ani ölümü

Mısır'ın demokratik yöntemlerle seçilmiş ilk Cumhurbaşkanı olarak kabul edilen Muhammed Mursi’nin 17 Haziran 2019'da Mısır’ın başkenti Kahire’de, mahkeme salonunda hayatını kaybetmesi, Türkiye-Mısır ilişkilerindeki gerginliği en üst seviyeye çıkardı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Mursi’nin şüpheli ölümüne ilişkin, “Muhammed Mursi mahkeme salonunda 20 dakika yerde maalesef çırpındı. Yetkililer Mursi'ye müdahale etmiyordu. Ben de diyorum ki Mursi eceliyle değil; öldürülmüştür.” ifadesini kullandı. Erdoğan’ın sözleri Mısır yönetimini rahatsız etti. Mısır Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı bir açıklamada, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Mursi'nin ölümünü "şüpheli" olarak değerlendirdiği sözleri "asılsız" olarak tanımladı.

Türk medyasının Mursi’nin ölümünü yoğun bir şekilde gündeme getirmesi üzerine Mısır yönetimi, Anadolu Ajansı (AA) ve TRT’nin Arapça yayın yapan sitelerine erişimi engelledi.

- Barış Pınarı Harekatı’na karşı Mısır’ın tutumu

Türkiye’nin 9 Ekim 2019'da Suriye’nin kuzeyinde Barış Pınarı Harekatı’nı başlatmasını kınayan Mısır yönetimi konuyu görüşmek üzere Arap Birliği’ni olağanüstü toplantıya çağırdı.

Birliğin dışişleri bakanları seviyesinde harekatın başlamasından hemen 3 gün sonra 12 Ekim’de olağanüstü toplanması ve Arap Birliği tarafından ilan edilen “kınama” kararı Mısır yönetiminin girişimleriyle gerçekleştirildi. Toplantıya 22 Arap ülkesinden sadece 10'u dışişleri bakanı seviyesinde katıldı.

Sonuç bildirgesine, Katar ve Somali "çekince" koydu, Libya hükümeti ise bildirgeyi reddettiğini açıkladı.

-Libya ile imzalanan “mutabakat muhtırası” gerginliği

Türkiye-Mısır ilişkilerinde 2019'un son gerginliği, Türkiye ile Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti (UHM) arasında imzalanan, "Güvenlik ve Askeri İşbirliği Mutabakat Muhtırası" sonrasında yaşandı.

Mısır Dışişleri Bakanlığı söz konusu iş birliği anlaşmasını “kınadığını” açıkladı. Ayrıca Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri ve Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, başkent Kahire’de bir araya gelerek konuyu değerlendirdi.

Görüşme sonunda iki bakan da Türkiye ile Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti arasında imzalanan anlaşmanın “meşru olmadığını” öne sürdü. Ancak Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri’nin, 6 Aralık’ta Roma’da düzenlenen Libya’ya komşu ülkeler toplantısında oldukça dengeli ifadeler kullanması dikkati çekti.

Şükri’nin, “Türkiye ile UHM arasında imzalanan protokol Mısır’ın çıkarlarını olumsuz etkilemiyor ancak diğer komşu ülkeleri etkiliyor.” şeklindeki sözleri, Mısır tarafının Akdeniz’de başlayan “Türkiye-Yunanistan gerginliğinin dışında kalmak istediği ve Türkiye ile ipleri daha fazla germe niyetinde olmadığı” şeklinde algılandı.

-Ekonomide olumlu gelişmeler

Ekonomide 2018'de yakalan olumlu gelişmeler bu yıl da devam etti. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2005 yılında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması ile her yıl artmaya başlamış, Muhammed Mursi'nin iktidara geldiği 2012 yılında rekor kırarak 5,021 milyar dolara (Türkiye'nin ihracatı 3.679 milyar dolar) ulaşmıştı. 2018 yılına gelene kadar geçen 5 yılda kısmen gerileme ve yerinde sayma süreci yaşandı. 2018'de Türkiye’nin Mısır'a ihracatı 3,05 milyar dolara, Mısır’dan ithalatı ise 2,19 milyar dolara çıktı. Böylece Türkiye-Mısır ticaret hacmi 5,24 milyar dolara ulaşarak, Mursi dönemini de geride bırakarak rekor kırdı.

Türk firmaları, 2019'da Mısır’daki ekonomik gelişmeleri ve özellikle de fuarları yakından takip etmeye başladı. 2019 verileri henüz açıklanmamış olsa da ekonomik ilişkilerin gelişmekte olduğu ve ticaret hacmi verilerinin iyi olacağı değerlendiriliyor.

- En fazla Türkçe öğrenen kullanıcı Mısır'da

Başkent Kahire’deki Yunus Emre Enstitüsünde 650 kursiyer Türkçe öğreniyor. Öğrencilerin sayısı her geçen yıl artıyor. Enstitü genel merkezi tarafından 2017'de açılan Uzaktan Türkçe Öğretim Portalı aracılığı ile dünyanın 193 farklı ülkesinden 306 bin kişi Türkçe öğreniyor. Kahire Yunus Emre Enstitüsü yetkililerinden AA muhabirinin edindiği bilgiye göre, portal üzerinden en fazla Türkçe öğrenen kullanıcı Mısır’da bulunuyor.

Öte yandan Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığının (YTB) uluslararası öğrencilere Türkiye'de yüksek öğrenim fırsatı sunan 2019 Türkiye Bursları'nı bu sene 133 Mısırlı öğrenci kazanarak Türkiye’ye gitti.

Türkiye’nin Kahire Büyükelçiliği yetkililerinden edinilen bilgilere göre, Türkiye’de binlerce Mısırlı öğrenci farklı düzeylerde eğitim görürken, El-Ezher’de de yüzlerce Türk öğrenci bulunuyor. İki ülke yönetimleri de karşılıklı eğitimi destekleyici politikalar izliyor.