Konya Kültür Park’taki tarih, alarm veriyor!

Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz 114 yıllık Binari Mahallesi çeşmesini araştırdı. Kadı çeşmesi olarak da bilinen bu çeşmenin olduğu yer İnce Minareli medreseye varmadan kaldırım üzerinde bulunuyordu. Daha sonra yol genişletme çalışmaları kapsamında caddenin karşısına taşındı. Yeni yapılan Kültür Park'ın başlangıç kısmında sağ tarafta Şazi Bey/ Ak Cami ön tarafına alındı.

‘CADDEYE DÖNÜK OLARAK KONUMLANDIRILMIŞTIR’

“Kültür Parkta sembolik olarak yapılan Saraybosna Baş Çarşı çeşmesi ile Ak Cami ortasında ve yola dönük olarak dört basamakla çıkılan bir platform üzerinde ve caddeye dönük olarak konumlandırılmıştır. Çeşme yanındaki çam ağaçlarının çeşmeyi gölge yapmakla birlikte alt dallarının çeşmeyi ve yan taraftaki kitabesini görsel olarak engellediği ve kapattığı görülmektedir.

Çeşme Aleeddin Tepesi’nin batısında, eski fuarın girişinde iken önce Aleaddin caddesine bakar iken 1980’li yıllarda fuar istikametine giden caddeye doğru yönü değiştirilen çeşme, son olarak Kültür Park’ın girişine taşınmıştır. Ayakları ve ayna kısmında Gödene taşı, kemer kısmında da Sille taşı kullanılan çeşmenin yan ve arka cepheleri son yıllarda traverten taşla kaplanmıştır.

1,70 m eninde, 0,72 m derinliğinde ve 2,62 m yüksekliğindeki çeşme, fazla derinliği olmayan bir nişe sahiptir. Çeşmenin nişi düşey profilli ayakların üzerindeki konsollu üzengilere oturan kaş kemerle örtülmüştür. Çeşmenin taban kısmının kotu yükseldiği için dairevi lüle aynasının ortasındaki özgün lüle deliği kapatılmış, musluğu buranın biraz üst kısmına monte edilmiştir. Çeşmenin ayna taşının orta kısmında kaş kemerli küçük bir niş şeklinde biçimlendirilmiş maşrapalığı bulunur. Çeşmenin yan ve arka cepheleri KOSKİ tarafından yeri değiştirilirken travertenle kaplanmış, bu esnada profilli bir de saçak ilave edilmiştir.

İnşa kitabesi bulunmayan çeşmenin güney cephesine bakan yan yüzünde bir yenileme kitabesi yer alır. Ön cephede iki tane madalyon motifli rozet bulunmaktadır. Mermer plaket üzerine talik hatla yazılmış kitabenin Arapça metni şöyledir:

Ceddede haze’l-ayn

Ahâli-i mahalle binari

Fî sene ışrîn ve selâse mie

Ve elf

Sene 1326

Mâşâallah

Kitabenin Türkçesi şöyledir: “Bu çeşme Binari Mahallesi ahalisi tarafından (H) 1326 (M 1910-11) yılında yenilenmiştir. Maşallah. Allah nazardan korusun”.”

‘KİTABESİ YANLIŞ YERDE’

Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz, açıklamasının şu şekilde sürdürdü; “Çeşmenin ilk inşa tarihi bilinmemektedir. Tarihi çeşmenin halen suyu kesiktir. Eski bir Bizans dönemi sütun başı daha önce at ile çeşmede mola verenler veya hamallar için binek ve mola taşı olarak kullanılmaktadır. Halen bu sütun başı çeşmenin yan tarafındaki zemine betonla sabitlenmiştir.

Binari Mahallesi çeşmesi ağırlıklı olarak Gödene taşından ve kısmen Sille taşından yapılmıştır. Konya’daki birçok tarihi çeşmeye güzellik veren özellik Gödene taşına vuran güneş ışığının göze hoş gelen yansımalarından gelmektedir. Gödene taşı başta Aziziye camisi olmak üzere pek çok tarihi ve mimari eserde aynı estetik görünümü ve güzelliği vermiştir. Konya'da birçok tarihi çeşme başta olmak üzere Akçeşme, Kız Muallim Mektebi, Alaattin cami içindeki sultan türbesi ve Konya’nın incisi Yusuf Ağa kütüphanesi gibi tarihi eserlerde Gödene taşı kullanılmıştır. Gödene taşı antik dönemlerden beri birçok mimari esere ayrı bir estetik değer ve görünüm katmıştır.

Çeşmenin kitabesi taşınırken orijinal yerinden çıkarılmış ve yan duvarına monte edilmiştir. Orijinal gülbezekli çeşme lülesi yerine delik açılarak plastik bir boru ucunda kırık bir çeşme ucu bulunmaktadır.

Türk İslam medeniyetinde inşa edilmiş eserlerde yer alan kitabelerin bu eserlerin o günkü künyesi ve halka açık duvar ve duyuru panosu. Kitabeler bize eserin yapılış gerekçesini, kimin yaptırdığını, yapım tarihini, edebi şiirleri, ebced hesabıyla tarih düşürmeyi gösteren ve güzel yazı sanatı olan hat ile yazılmış kuşaklar arası bütünleşik bir iletişim panosudur.

Türk İslam kültüründe kitabeler mimari eserlerin künyesidir. Yaşayan kültürel mirası bizlere anlatan duvar panolarıdır. Kitabeler İslam medeniyeti çevresinde gelişmiştir. Özellikle Türk İslam kültürünün temel bir ögesi olarak kitabe demek edebiyat sanatı ve künye bilgileri içeren ve mimari eseri bize tanıtan barkod demektir. Bilindiği gibi günümüzde firmalarca yapılan ürünlerde barkod şifrelemesi yapılır. Bu sayede üretilen ürünler ve tüketilen ürünler için bir rehber olarak bilgiler herkesçe görülmektedir. Mimari eserlerde yer alan kitabelerde bize aynen ürün barkodu gibi mimari eserin tanıtımını yapmakta ve şifrelerini vermektedir. Şifreyi çözmek için dönemin kültürüne, o zamanların Türkçesine aşina olmak gerekir.

Bu bağlamda Binari Mahallesi çeşmesi kitabesi taşınma esnasında yapılan bir yanlışlık ile çeşmenin yan duvarına alınmıştır. Halen kitabenin nerede olduğu bilinmediği gibi var olan kitabe ağaç dalları arasında kalmış ve görülmemektedir. Çeşmenin kitabesi orijinal yerine, yani ön cephede alınlık kısmına konulmalıdır.

Konyapedia ansiklopedisinde kitabenin yanlış okunarak Binari Mahallesi yerine pınar şeklinde yazılmıştır. Koski genel müdürlüğü tarafından yayınlanan Konya’nın tarihi çeşmeleri kitabında ise çeşmenin yapım tarihinin 1910 yılı yerine 1806 tarihi yazılmıştır. Her iki eserde yer alan kitabenin anlamı ve tarihi konusunda gerekli düzeltmeler ve farklılıkları giderilmelidir.”

Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz önerilerini şöyle sıraladı:

• Kültürel bir zenginlik ve tarihi miras olan 114 yıllık tarihi çeşmeye öncelikle imitasyon ve kitsch plastik boru ile bağlanmış, kırık ve bozuk çeşme musluğu iptal edilmelidir. Çeşmenin orijinal gülbezekli lülesinden nitelikli malzeme kullanılarak musluğundan su akıtılmalıdır.
• Çeşmenin kitabesi taşıma ve yeniden montaj sırasında orijinalitesi bozularak ön cephesinde iken yan duvara monte edilmiştir. Kitabe çeşmenin orijinal alınlık kısmına tekrar monte edilmelidir. Şu anda ağaç dalları ile çeşme kapandığı için kitabesiz bir çeşme olarak algılanmakta ve fark edilmemektedir.
• Çeşme İnce Minareli medrese civarındaki Binari mahallesi halkı tarafından yenilenmiş iken ismi 1970’lerde açılan fuar işletmesinden kaynaklı olsa gerek kolaya kaçılmış ve sonraki yıllarda galat-ı meşhur olarak Fuar çeşmesi denilmiştir. Günümüzde ne Binari mahallesi ismi ne de fuar ortada yoktur. Fiilen çeşme kültür park içindedir. Çeşmeye kitabesinde yazdığı biçimde onu yaptıran mahallenin ismi verilmelidir. Ecdat yadigarı tarihi çeşmeye “Binari mahallesi çeşmesi” olarak isim plaketi konulmalıdır.
• Çeşme yanında uygun bir yere barkod konularak ilgili web sayfası linklerine yönlendirme yapılarak çeşmenin mimari özellikleri, kitabesi ve mimarisi hakkında bilgilerin erişime açılmalıdır.