Konya'nın tarihi mahallesi... Araplar'ın adı bakın nereden geliyor

Konya'da günümüzde Karatay ilçesine bağlı altı mahallenin ortak ismi olan Araplar'ın ismi nereden geliyor? İşte Konya'nın tarihi mahallesinden olan Araplar'ın hikayesi...
Konya'nın tarihi mahallesi... Araplar'ın adı bakın nereden geliyor

Araplar, bugün Karatay ilçesine bağlı bir mahalle olsa da halk arasında bir semt olarak kendisiyle beraber Büyük Sinan, Orta Sinan, Küçük Sinan, Karacığan (Karacihan), Karakayış, Kayacıkaraplar, Nehr-i Kâfur, Evler Ucu gibi beş altı mahallenin ortak ismidir. Mahallenin ismi ve insanların kökeni hakkında belgeye muhtaç, fakat yaygın olan iki rivayet vardır. Birinci görüşe göre ilk Araplar halkı, Yavuz Sultan Selim eliyle, Kahire’den Konya’ya getirilmiş ve burada iskân edilmiştir. Mısır’da şehit olan büyük kumandanı Sinan Paşa’nın adını bu insanların mahallelerine vermiştir. Sinan’ın “Büyük”, “Orta”, “Küçük” taksimi on dokuzuncu yüzyıldan itibaren olmuştur. İkinci görüşe göre Araplar, Kavalalı İbrahim Paşa’nın Konya’da, Aslım’da, Osmanlı askeriyle yaptığı muharebe sonunda burada kalan “kılıç artıkları” veya kendi arzuları ile burada kalan askerî erkândır. Ancak bu ikinci rivayette geçen muharebe 1832 yılındadır. Diğer yandan 1070-71/1659-60 Tarihli Şeriyye Sicili’nde Araplar Mahallesi birkaç kez zikrolunmakta; dolayısıyla bu kayıt, rivayetin asılsız olduğunu göstermektedir. Hatta İbrahim Hakkı Konyalı Araplar Mahallesi için: “Selçuklular zamanında kalabalık bir mahalle” ifadesini kullanmaktadır.

Ayrıca yakın tarih ile uğraşanların arşive dayanarak söylediklerine göre, Suriye, Mısır gibi Osmanlı’ya bağlı bölgelerde meydana gelen Arap milliyetçiliği hareketleri sebebiyle binlerce aile devlet eliyle Konya’ya sürgüne gönderilmiştir. Araplar Mahallesi ahalisi zamanla civar köylerden gelen göçlerle karışmıştır.

Osmanlı mahalle yapısında, insanların etnik kökeni ile ilgili bir yığılma, belki de istek dışı olmuş, mesela büyük bir şehir olan Şam’da olduğu gibi, Konya ve diğerlerinde de Ekrat (Kürtler), Etrak (Türkler), Araplar gibi mahallelerde aynı kökenden gelen insanlar bir araya gelmiştir. Bu taksimin, Yahudi, Hristiyan, Çerkez mahalleleri şeklinde de yaygınlığını görmekteyiz. Yirminci yüzyılda vuku bulan göçlerde, artık aynı köyün insanları, kendilerini şehre atarken, yolları üzerindeki ilk şehir mahallelerine yerleşmiş ve orada bir koloni meydana getirmişlerdir.

Türkçeden başka dil bilmezlerdi...

Yirminci yüzyılın başındaki görünüm şekliyle Araplar insanı, kadın ve erkek, esmer renge sahiptir. İçlerinde kıvırcık saçlı, muhtemelen Yemen halkını andıran vücut yapısına sahip insanlar olduğu gibi, tipik Kahireli görünümündeki insanlar da sokaklarda sık sık görülürdü. Özellikle yaşlı erkekler ve hanımlarda bu Arap kökenli oluş daha belirgin ve yaygındı. İçlerinde, Osmanlı saraylarında görev yapan “tavaşî”, “hadımağası” denilen Araplara benzer pek çok insan vardı. Özellikle hayır işlerinde tanınan, yörede çok sevilen, Köse Emmi (veya mahallî tabiri ile Çoduruk Dede) böyle bir beden görünümüne sahipti. Konya milletvekilleri Muhittin ve Mustafa Güzelkılınç’ların dayıları olan bu zat, çocuğu olmayan ve Arapların sevgilisi durumunda olan bir kişi idi. Şehit Sadık Bey İlkokulunda hademelik yapan aynı zamanda bağ bekçisi olan “Arap Memiş” isimli bir diğer Araplarlı, tipik bir Arap ve Yemenli görünümünde idi. Ama hiçbiri Türkçeden başka dil bilmezdi. Deve ile veya arabayla nakliyat, keçecilik, bağ tımarı ve üzüm yetiştirme bu insanların ortak işi idi. İçlerinde zamanla köylü ailelerle evlenip, yazın, Ankara ve İstanbul yollarının kenarlarındaki köylere göçenleri de olmuştur.

Araplar Mahallesi krokisi

araplar-mahallesi-krokisi.jpg

Yirminci yüzyılın başlarından itibaren belediye başkanlığı da yapmış Hacı Veli Ağa isimli bir bezirci ve kervan sahibi, bölgenin çok geniş bir ailesinin ortak dedesidir. Bu “Hacıveliler”in dışında, özellikle Hint kökenli olan bir başka büyük aile “Kaplanoğlu” ailesidir. Kaplanoğlu Ömer ve Hüseyin Ağa’nın torunları Hacı Osman Efendi, bir camide imamlık yapar ve hafız yetiştirirdi. Ortanca kardeşi Mehmet Efendi ve küçük kardeşleri Mustafa Efendi, Ak Cami isimli mahallenin en büyük mabedinin imamı ve hatibi olarak görev yapmışlardır.

Bölgede Araboğlu Hacı Ârif Ağa 1149/1736 yılında bir cami yaptırmış; bu mabet için kurduğu vakfa vakfiye düzenletmiştir. Ayrıca Araplar İğdeli Camii, Kayacıkaraplar Kavakaltı Camii, Araplar Hacıbacak Camii, Araplar Dörtyol Camii gibi dinî eserlerin yanında, Araplar Mezarlığı, Karatay Belediyesi. Büyüksinan Sağlık Ocağı, Araplar Büyüksinan Spor Merkezi önemli tesislerden bazılarıdır. Araplar Ak Camii yanında bulunan bir kuyunun da sınanmış yerler arasında bulunduğu Konyalı’da kayıtlıdır.

ALİ OSMAN KOÇKUZU

BİBLİYOGRAFYA (Küçükdağ, 1989, 38, 86, 96; Konyalı, Konya Tarihi, 2007, 487-733; İzzet Sak, 2003, 154-158, 456; Uz-Şahin, 2004; Komisyon, 2003, 3; Komisyon, 2004, 3; 1940 yılından bu yana bölgeyle irtibatlı yaşayan yazarın bilgi ve gözlemleri; Ahmet Hamdi Gürağaç ve son dönem Osmanlı tarihçilerinden derlenen şifahi bilgiler)

Etiketler :