Yıldız Çiçeği Bahçesi ve Yıldız Köşkü

Konya’da Selçuklu dönemi ve Osmanlı döneminden beri devam eden bir gül yetiştiriciliği kültürü vardır. Bilmem hiç yıldız çiçeği ismini duyup kendisini gördünüz mü? Veya Yıldız köşkü ismini duydunuz mu? Yıldız çiçeği hoş ve iri görünümlü rengarenk çeşitleri olan bir gül türüdür. Yıldız çiçeği, Asteraceae familyasından Dahlia cinsini oluşturan yaz ve sonbahar mevsiminde çiçek açan gövdesi çalı, kökleri yumru şeklinde bitki cinsi. Anavatanı Meksika olup bu ülkenin ulusal çiçeği olarak kabul edilmektedir. Dahlia yıldız çiçeği soğanları sayısız renk ve çiçek şekline sahiptirler. Genel olarak çiçek şekline ve çiçeğinin büyüklüğüne göre sınıflandırılırlar. Genel olarak hafif ama hoş bir kokuları vardır.

Yıldız çiçeği yani Dahliya çiçeği İspanyollar tarafından ilk olarak Meksika dağlarında bulunmuştur. 1872 senesinde bir kutu yıldız çiçeği Meksika'dan Hollanda'ya gönderilmiştir. Sadece tek bir bitki bu yolculukta canlı kalabilmiştir. Yıldız çiçekleri bazı kelebek (Lepidoptera) türlerinin larvaları tarafından besin olarak tüketilmektedir. Yıldız çiçeğinin bilimsel adı Dahlia, 18. yüzyıl İsveç botanikçisi Anders Dahl adından gelmektedir. Yıldız çiçeği Washington Eyaletinin başkenti Seattle'nin resmi çiçeğidir. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Yıldız_çiçeği) Yıldız çiçeğinin 1130 cinsi ve 25000 civarında türü bulunmaktadır.

Yıldız köşkü ise Meram çayı kenarına ve Tavusbaba camisine yakın bir alana yapılmıştır. Dillere destan olan Yıldız Köşkü, 125 yıl önce Meram Bağları’nda Mevlevi Dergahı Çelebisi Abdülvahid Çelebi tarafından yazlık köşk olarak yaptırıldı. Sultan II. Abdülhamid’in İstanbul’daki Yıldız Sarayı’ndan ilham alınarak ve benzetilerek inşa edildi. Yıldız Köşkü, Abdülvahid Çelebi tarafından 1900 yıllarında Meram’da köprünün biraz yukarısında ve Tavus Baba caminin güney eteklerine yaptırılmıştır. Çelebinin bu köşkü yaptırırken Osmanlı devleti padişahı 2.Abdülhamit ile özdeşleşen Yıldız sarayına bir nazire ve benzetme olarak eşi benzeri olmayan bir mesire yeri olarak Yıldız köşkünü yaptırmıştır. Yıldız köşkü bugüne gelmemiştir. Konya’nın ikinci Yıldız köşkü ise Meram Kozağaç parkı içinde yıldız çiçekleri içinde kameriye şeklinde bulunmaktadır. (https://www.yenihaberden.com/konyanin-dillere-destan-tarihi-kosku-1815165h.htm)

Konya, yüzyıllardan beri sanatla, sanatın doğaya yansımış biçimi olan çiçeklik ve peyzajları ile dikkat çeken bir ildir. Çiçeklerin ve ağaçların insanlar üzerinde çok önemli etkileri vardır. Çiçekler, insanda rahatlamayı sağlayarak stresten uzaklaştırmakta ve ruh halini değiştirmektedir. Ayrıca bahçe işleriyle uğraşmak çok faydalı bir egzersiz türüdür. Toprakla beraber vücuttan çıkan fazla enerji rahatlamaya yardımcı olur. Toprağın gübrelenmesi, dikim ve hasat ise egzersiz olarak çok faydalıdır. Süs bitkileri bulunduğu ortamın havasını temizleyerek zararlı bakterilerin ortadan kalkmasını sağlar böylece bulunulan ortamda yapılan her iş daha verimli hale gelir. Diğer bir deyişle çiçek, insan ruhunu besleyen en önemli gıdadır.

Her ne kadar anavatanı Konya olmasa da yıldız çiçeği, bu şehirde ruh bulmuştur. Çiçek kışın toprağın içinde saklanan, yaz boyunca tüm güzelliğini cömertçe sergileyen bir yapıya sahiptir. Bu yönüyle bozkırın içinde saklanan ancak içine gelindiğinde tüm ihtişamını ortaya çıkaran Konya’ya benzer. Aslında çiçekler insan ruhuna hitap eden nesnelerdir. Bu nedenle çiçek seçimi bir sanat olarak adlandırılabilir. Zaman içinde değişen eğilimler nedeniyle bahçelerde yetişen süs bitkilerinin yerini evlerde yetişen süs bitkileri almış, bahçelerde yetişecek olanlarda parkları süsler olmuştur. Oysa eski Konya evlerinde, evleri süsleyen çiçekliklerde hep yıldız çiçeği vardır. Çiçeğin eski el işi dantel ve örgülere motif olarak yansıdığını da görebiliyoruz. Yıldız çiçeğinin Konya’da popüler olduğu 1950’li ve 1960’lı yıllarda sahiplilik konularında ciddi bir kıskançlık olduğu bilinmektedir. Ticari olarak el değiştirmeden daha çok takas yoluyla yaygınlaştığı söylenebilir. (https://www.plantdergisi.com/yazi-konya-bahcelerinde-bir-guzel-yildiz-cicegi-96.html)

Türkiye’de yıldız çiçeğinin sevilerek yetiştirildiği illerden birisi Konya olmuştur. Rahmetli avukat ve gül yetiştiricisi Mehmet Ali Apalı’nın anlatımıyla Konya’da ilk gül yetiştiricisinin Seyit Mehmet Çavuş olduğu ve Çukur mahallede gül bahçesi olduğu aktarılmaktadır. “Mevlâna dergâhı vakfına ait bir bahçede Yavuz Sultan Selim zamanında Dutlu suyu akan bir çeşme ile sulanan bahçe vardı. Bu bahçeyi Köse Naim ile “Mahruf” diye anılan Seyit Mehmet Ağa işletirdi. Bu kişi sayesinde Konya’da ilk defa profesyonel çiçekçilik başlamıştır. Mehmet Ağa’nın Üçler Mezarlığı yakınlarındaki Çukur Mahalle’de güzel bir bahçesi vardı. Kerağaç, Beybeni beğendi, Kına/Türbe çiçeği, nergis, papatya, Hüsnüyusuf gibi çiçekleri bahçesinde yetiştirmiştir. 1920’lerde Konya’ya “yıldız” diye adlandırılan çiçek gelmiştir. Bu Konya’ya has bir çiçek olmuştur. Her çeşit rengi yetiştirilmiştir. Dede Bahçesi’nde “Yıldız Çiçeği Yarışması yapılmıştır. Bugün kıvançla söyleyebiliriz ki; Konya’daki yıldız çiçeği çeşidi hiçbir yerde bulunmaz.” (https://www.izedebiyat.com/yapit/guller_sehri_konya_da_gul_bayramlari)

1987 yılında vefat eden Mehmet Ali Apalı’nın damadı Adnan Ağırbaşlı bir yazısında onun yıldız çiçeğine düşkünlüğünü şöyle anlatır: “Çok güzel ve çeşitli gül, yıldız çiçeği ve Hüsn-ü Yusuf (Hüsnü Yosif), dediğimiz çiçeklerinin de en iyisinin kendisinin bahçesinde olmasını da arzu ederdi. “Bülbül”ün “Gül”e âşık olduğu gibi, Mehmet Ali APALI’da gül mevsiminde güllere, yıldız çiçeği mevsiminde de yıldız çiçeklerine aşıktı.” (https://www.merhabahaber.com/d/file/07-30-17-10-2007.pdf, sf:472)

Meksikanın resmi çiçeği olan Dahlia 19. Yüzyılın başında nasıl ve ne şekilde Anadoluya ve Konya’ya gelmiş bilinmemektedir. Bitkinin yetiştiriciliğinin kolay olması, bol çiçek açması, gösterişli olması nedenleri ile vazgeçilmez bir cazibesi vardır. Yıldız çiçeğini dört ana grupta toplamak mümkündür:

Dinnerplate: Bu dahlia soğanlarının çiçeklerinin çapı 20 cm ve üzerindedir. En büyük çiçekleri açarlar. Bu büyüklükte açması için bitkinin üzerinde tek çiçek başı bırakılır.

Dekoratif: Bu dahlia soğanlarının çiçekleri inanılmaz çeşitlilik gösterir. Çift renkliler, püskül kenarlılar vb. bu gruptadır. Çiçek çapları 12 cm den başlar 20 cm’e kadar çeşitlilik gösterir.

Ponpon: Ponpon dahlia soğanları küçük top şekilli ancak sayısız çiçek açarlar. Çiçek çapları 5-12 cm arasında değişir.

Kaktüs: Bu türün çiçeklerinde yaprak ucu kıvrılarak sivrilir. Çiçek çapları 15 cm'den başlar ve kimi dinnerplate'ler kadar iri çiçekler açarlar. (https://www.zengardentr.com/kategori/yildiz-cicegi-sogani-dahlia)

Konya’da şehir merkezinde veya sıradan bir parkta yıldız çiçeğini görme imkânınız yoktur. Sadece 2004 yılında Kozağaç parkında Konya Büyükşehir belediyesi tarafından açılan bir yıldız çiçeği parkı ve yıldız köşkü bulunmaktadır. Yıldız çiçeğine Konya'da Hüsn-ü Yusuf çiçeği denilir. Yıldız çiçeğini rahmetli Mehmet Ali Apalı, Sabri Halıcı, Eyüp Mutlutürk gibi meşhur kişiler ve çiçek yetiştirmeye gönül veren hakiki Gonyalılar yetiştirir idi. Hatta bazı renkler ve türler sadece onu yetiştiren ve meraklısı olan bahçe sahiplerinde olur idi. Meraklılar o kişinin bahçesine gider seyreder ve olursa yıldız çiçeği soğanlarından alabilmeyi bir lütuf sayarlar idi. Halen yıldız çiçeğine tutkun olan ve hastası denilen çiçeksever yetiştiriciler çok az da olsa bulunmaktadır. Mavi dışında hemen hemen her renkte çiçekleri vardır. Parkta 1954 yılına kadar tarihi inen nadir ve zor bulunan yıldız çiçeği türleri bulunmaktadır.

Renklerin dizilişi ve farklılığı "bizde bu renkten yok, bize de bir soğan verir misiniz?" türü sohbetler, çiçeğin insan ilişkilerine de etki ettiğinin göstergesidir. Çiçeğin dayanıksız çiçek dalları bir dezavantaj olsa da boylanması, geniş ve koyu yeşil yaprakları, bol çiçek açması, rengârenk bir ortam oluşturması gibi avantajları ile Konyalılar için vazgeçilmez bir çiçek olmasını sağlamıştır.

Yıldız çiçeği ılıman iklimlerde yaz ayında diğer yerlerde ise temmuz ayından itibaren sonbahar mevsiminde çiçeklenme ve büyüme dönemine girmektedir. Ekim ayı sonunda ise yumruları sökülmektedir. Çiçek açtığı eylül ve ekim aylarında ise zarif ve narin görünümü ile muhteşem ve harika bir görünüm kazanmaktadır. Kozağaçta bulunan Yıldız çiçeği parkı havalar böyle ılıman geçerse Kasım ayı ortalarına kadar yerinde görülebilir. Parkta 300 çeşite dayalı 1000 kök civarında yıldız çiçeği ekimi yapılmaktadır.

Dahlia gibi sürekli çiçek açan bitkiler, sadece etrafı süslemekle kalmaz, insanın yaşam azmi, sevinci ve ruhuna da etki ederek, onun daha mutlu bir yaşam sürmesine katkıda bulunur. Şehirleşmenin getirdiği betonlaşmanın arasında yıldız çiçeği gibi renkli, insanlara gülümseyen, daha az özenli bitkilerin yetiştirilmesi, şüphesiz yaşayanların huzuruna katkıda bulunacaktır.

Bağ ve bahçelerin Meram, Sille, Güllükbaşı, Türbe civarı, Hocafakıh, Akyokuş, Uluırmak, Araplar gibi semtlerde dahi birkaç kişi dışında ortadan kalkması ile yıldız çiçeği yetiştiriciliği bugün yok olmaya doğru gitmektedir. 15 yıldır yıldız parkını ziyaret ediyor ve çekimler yapıyorum. Çiçeğe "yıldız" isminin verilmesinin sebebi çiçekleri genellikle bir sapın ucunda küçük, yıldıza benzer, beyaz yapraklar şeklinde dizilmiş olup görsel olarak dikkat çekicidir. Bu özellikle çiçeğin diğer adını yıldız çiçeği olarak belirlemiştir. (https://nemacicek.com/dalya-cicegi-anlami-yildiz-cicegi) Yıldız çiçeği olarak bilinen Dahlia’ya Konya’da Hüsn-ü Yusuf denilmesinin kökeni bilinmese de Yusuf peygamberin (sav) yüzünün insanı hayran bırakan güzelliğine bir telmih ve esinlenme ile bu ismin verilmiş olabileceği acizane kanaatimdir. Ayrıca yıldız çiçeği Konya’da o kadar sevilmişdir ki halı motiflerinde bile yer almaktadır. Yıldız çiçeği motifi Konya Lâdik kasabasında incelenen 5 adet halıda yer almaktadır. Bunlardan biri de Ladikli Ahmet Ağa’ya ait köy odasında bulunmaktadır. (https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1464961208.pdf, Konya- Lâdik Halılarındaki Motiflerin İncelenmesi, Hatice Feriha Akpınarlı, Hande Ayşegül Özdemir)

Konya Büyükşehir Belediyemiz tarafından yaptırılan Kozağaç parkı yıldız çiçeklerinin yaşatılması için önemli bir rol üstlenmiştir. Ancak yıldız çiçeklerinin neredeyse hiç tanıtılmadığı görülmektedir. Nerede olduğu meçhuldür. Her ne kadar bu alanda Konya Büyükşehir tarafından “Konyanın Yıldızları” başlıklı 2013 yazılmış bir kitap varsa da yeni baskısı yoktur. Yıldız köşkü ziyarete açık olmadığı için parkın içindeki yerini gösteren bir yönlendirme levhası da bulunmamaktadır. Yıldız çiçeklerinin insanı hayran bırakan harikulade görsel zenginliğine tanık olma, dokunma ve aromatik kokusu hissetmek mümkün değildir. Moda deyimle yakın plan makro çekimler yapılamamaktadır.

Bu bağlamda yıldız çiçeği ve köşkü peyzaj alanı genişletilerek birkaç tane daha kameriye eklenmeli ve ziyaretçilere açık bir gezi parkuru eklenmelidir. Bir asırdan fazla bir zamandır Konya'da yetiştirilen yıldız çiçeği yetiştiriciliği tekrar canlandırılmalıdır. Yıldız çiçeği Konya kenti ve Meram ilçesi turistik gezi rotalarına dahil edilmelidir. Konya'da ve Meram'da tekrar yetiştirilmesi ve popüler olması için “en güzel yıldız çiçeği” yarışması düzenlenmelidir. Değerli kari sende en kısa zamanda havalar ılıman gider iken son yıldız çiçeklerini yerinde görebilirsin veya 2026 yılında ziyaret etmeyi şimdiden planlayabilirsin. Esen kalın, sağlıcakla kalın.

Konya’nın Yıldızları-Yıldız Çiçeği