Senan Kazımoğlu
Senan Kazımoğlu Azerbaycan'ın Kurtuluşunda Cemiyetlerin Rolü

Azerbaycan'ın Kurtuluşunda Cemiyetlerin Rolü

20. yüzyıla girerken Azerbaycan, Çarlık Rusyası’nın egemenliği altındaydı. Bir yandan Rus işgalcilerinin baskısı, diğer yandan Ermeni çetelerinin zulmü altında var olma mücadelesi veriyordu. Bu zorlu dönemde Azerbaycanlı zengin iş insanları, hayırseverler ve aydınlar birleşerek teşkilatlar kurmaya başladılar. Kurulan bu teşkilatlar, Azerbaycan tarihine isimlerini altın harflerle yazdırmıştır. Bu yazımda, bu teşkilatlardan bazılarına değineceğim.

Bu teşkilatların en büyüğü “Bakü Müslüman Hayriye Cemiyeti”ydi. 10 Ekim 1905 tarihinde Bakü’de kurulan bu cemiyet, hem Azerbaycan hem de Türkiye tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Cemiyetin kurucuları arasında Hacı Zeynalabidin gibi zengin hayırseverlerin yanı sıra Ahmet Bey Ağaoğlu, Hasan Bey Zerdabi ve Alimerdan Bey Topçubaşov gibi Azerbaycan’ın tanınmış aydınları yer alıyordu.

Cemiyet, ilk başta Bakü civarında faaliyet gösterirken, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra daha geniş bir coğrafyaya yayılarak Erzurum, Batum, Kars ve Tiflis’te şubeler açtı. Bu bölgelerde savaş mağduru insanların ihtiyaçlarını karşılamaya yöneldi. Kafkas Cephesi’nde esir alınan Türk askerlerine, yetim kalan Türk çocuklarına ve mülteci olarak yurtlarından ayrılmak zorunda kalan insanlara yardım seferberliği başlattı.

Cemiyet, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kuruluşuna da büyük katkılarda bulundu. Cumhuriyet döneminde de faaliyetlerini sürdüren cemiyet, birçok meslek dalında okullar açarak insanların meslek sahibi olmasına katkı sağladı.

Benzer bir misyonla, 1906 yılında Gence’de “Gence Müslüman Hayriye Cemiyeti” kuruldu. Gence’nin tanınmış isimlerinden Alekber Bey Refibeyli tarafından kurulan bu teşkilat, Gence’deki yoksul ailelere yardım etmek ve Karabağ’da Ermeni mezalimine maruz kalan insanlara destek olmak için çalışıyordu.

1914 yılında Bakü’de kurulan “Bakü Müslüman Kadın Hayriye Cemiyeti” ise, adından da anlaşılacağı gibi, faaliyetlerini daha çok kadınlar ve çocuklar üzerine yoğunlaştırmıştı. Yoksul ve yetim çocukların ihtiyaçlarını karşılamak, bu cemiyetin esas faaliyetlerindendi. Özellikle yetim ve yoksul kız çocuklarını okutmak için okullar açan bu cemiyet, onları meslek sahibi yapmayı hedefliyordu. Ayrıca hasta ve yaralı askerler, yoksul aileler ve mültecilere de yardım ediyordu.

Azerbaycan tarihinde iz bırakan başka bir teşkilat ise “Nicat Maarif Cemiyeti”dir. 1906 yılında kurulan bu teşkilatın temel amacı, Müslüman halka eğitim vererek bilgi seviyesini yükseltmekti. Bu amaçla, Azerbaycan’ın birçok bölgesinde şubeler oluşturarak okullar açtı. 1908 yılında cemiyetin kadın üyeleri, bir kadınlar kolu oluşturarak kız çocuklarının okutulması için çalışmalar başlattı. Çok kısa sürede büyük işler başaran bu cemiyet, sadece eğitim alanında değil, Azerbaycan’ın kültür hayatında da etkili oldu ve birbirinden değerli tiyatro gösterileri düzenledi.

Sonuç olarak, Azerbaycanlı hayırsever iş insanları ve aydınların birleşerek kurdukları bu cemiyetler ve buralarda yetişen insanlar, daha sonra Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’ni kuran kadroları oluşturdu. Ayrıca bu insanlar, günümüz bağımsız Azerbaycan Devleti’nin temellerini atmış ve Azerbaycan var oldukça hayırla anılacaklardır.

Önceki ve Sonraki Yazılar
Senan Kazımoğlu Arşivi