Gence Hanlığı ve Cevat Han

1722 yılında Ruslar, Safevîlerin zayıflığından istifade ederek Azerbaycan’a hücuma geçip Hazar Denizi’nin batı kıyısını işgal ettiler. Fakat Nadir Şah’ın yönetimi ele geçirmesinden sonra Afşar orduları Rusları Azerbaycan’dan tamamen çıkardı.

1745 yılında Nadir Şah’ın suikastla öldürülmesinden sonra Azerbaycan’da iç çekişmeler başladı. Eskiden eyalet olan bölgeler, her biri bağımsız devlet olarak hanlıklara ayrıldı. Bu karışıklığı fırsat bilen Ruslar, yeniden Azerbaycan’ı işgal etmek için harekete geçti. Her ne kadar Azerbaycan’ın güneyinde yönetimi ele alan Ağa Muhammed Şah Kaçar, Azerbaycan’ı birleştirmek için harekâta başlasa da 1797 yılında suikastla öldürülmesi üzerine bu girişim yarım kaldı. Artık Azerbaycan hanlıkları Ruslara karşı savunmasızdı.

Ruslar, hanlıklar arasındaki çekişmeleri maharetle kullanıyor ve hanlıkları birbirine düşürerek birer birer yutmaya çalışıyordu. Bunu gören Gence Hanı Cevat Han, Ruslara karşı Azerbaycan, Gürcistan ve Dağıstan hâkimlerini ittifaka çağırdı. Cevat Han’ın ortaya attığı, Kafkasya’da kurulacak Rus karşıtı bu ittifak, Rusya’nın Kafkasya planlarını boşa çıkaracaktı. Cevat Han bunu bir nebze olsun başarmıştı. Karabağ ve Şeki hanları ile Gürcü prensi bu ittifaka katıldılar. Bunu gören Ruslar, ilk hedeflerinden birini Gence Hanlığı ve Cevat Han olarak belirledi.

Kafkasya’daki Rus ordularının komutanı General Sisyanov, Tiflis’ten Cevat Han’a mektuplar yazarak onu Rus Çarlığı’nın egemenliği altına girmeye çağırıyordu. Ayrıca bununla da kalmayarak, sadakatini ispatlamak adına oğlu Uğurlu Han’ı da Tiflis’e göndermesini istiyordu. Cevat Han bu talebe şiddetle karşı çıktı.

Sisyanov, Cevat Han’ı kendi tarafına çekemeyeceğini anlayınca, 22 Kasım 1803 yılında Gence Hanlığı üzerine hücuma başladı. Cevat Han, Ruslara karşı kurduğu ittifaktaki müttefiklerinden, Azerbaycan’ın diğer hanlıklarından ve güneydeki Feteli Şah Kaçar’dan yardım istese de Cevat Han’ın yardımına kimse gelmedi.

Ruslar tarafından aralık ayında kuşatılan Gence şehri, güçlü top atışlarına maruz kaldı. Gence’deki evler, tarihî yapılar ve birçok bina yerle yeksan oldu. Cesetlerin çoğalması ve Gence’ye giden su borularının cesetlerle dolmasından dolayı halk arasında bulaşıcı hastalıklar başladı. Buna rağmen Cevat Han teslim olmadı. Sisyanov’un, Cevat Han’a gönderdiği teslim mektuplarına Gence Hanı aynı cevabı veriyordu:

“Gence’ye ancak benim cesedimi çiğneyerek girebilirsin.”

Rusların büyük ordusuna karşı kahramanca direnen Cevat Han, şehirdeki Ermenilerin ihanetine uğradı. Kale kapılarını Ruslara açan Ermeniler, Cevat Han’ı zor durumda bıraktı. En sonunda kale burçlarını ele geçiren Ruslar şehre girmeye başladı. Kanının son damlasına kadar savaşan Cevat Han, savaş meydanında oğlu Hüseyinkulu Han ile birlikte 4 Ocak 1804 yılında şehit oldu.

Cevat Han, şehadetiyle kendisinden sonra gelecek kuşaklara ilham kaynağı oldu. Hem 1918’de hem de 1991’de Ruslardan aldığımız bağımsızlıkta, Cevat Han Ruslara karşı verdiğimiz mücadelenin sembolü olmuştur.

Allah rahmet eylesin.