Ünlü mütekellim Ebu’l-Münteha, Şerhu’l-Fıkhı’l-Ekber adlı eserinde: “Hata, aslında kişinin nefsinden, dünyasından firarına ve Allah’a sığınmasına sebep olur” demektedir.

İnsan ulvilik ve süfliliğe birlikte kabiliyetli bir varlıktır. Yaşadığımız dünyada insanın ulvilik ve süflilik yönlerini besleyen her türlü imkân vardır. Esas olan insanın ulvilik yönünü geliştirmektir. Ama buna rağmen süflilik de her an yanı başında durmaktadır. Varlıklar içerisinde iradeli ve şuurlu yön değiştirme kabiliyetine sahip olan tek varlık, insandır. Dinimizde hata dediğimiz şeyler günahlardır. Aslında günahlar insanın düşüşüdür. İnsan bu düşüşünü nedamet duyguları ve tövbe ameliyle tedavi etme imkânına her zaman sahiptir. İnanmış insanın hatalar ve günahlar karşısında tepkiye dayalı duyarlılığı birbirinden farklılık gösterir. Bu biraz da imanın derecesiyle alakalıdır. (el-Enfâl 8/2). Hatanın derecesi, tepkinin derecesini artırır ya da azaltır. Herkesin manevi yaşantısına göre tavrı değişir. Bu konuda Müslüman tecrübede birçok örnek vardır. Bunlardan bir kaçı şöyledir:

İmâm-ı Azam Ebû Hanîfe, ticari hayatındaki ortağı Hafs b. Abdurrahman’ı mal satmak için pazara gönderir. Gönderdiği malın içinde bulunan kusurlu bir elbisenin varlığını da göstererek, satarken bunun kusurunu müşteriye mutlaka söylemesini ister. Ortağı malı satarken kusurunu söylemesini unutur. Ayrıca kusurlu malı kime sattığını da bilmez. Ebû Hanife durumu öğrenince o gün elde edilen kazancın tamamını yoksullara sadaka olarak dağıtır. Çünkü onun haramlar ve şüpheli olan hususlar karşısında imanı böyle bir davranışı gerektirmektedir. Ya günümüzde, el çabukluğu bir marifetle demode olmuş, eski, çürük, yırtık-pırtık malları müşteriye satan kimselere ne demeli!

Son devrin büyük âlimlerinden, rahmetli Necip Fazıl’ın “yol göstericim” dediği Abdülhâkim Arvasî Hz.leri: “İkindi namazını geçirmektense ölmeyi tercih ederim” dermiş. Bu ifade hiçbir zaman diğer vakitlerin önemsizliği anlamına gelmez. Kur’an’da ve Hz. Peygamberin hadislerinde ikindi namazının önemine büyük vurgu yapılır. Çünkü biz zamanın ikindi vaktinde yaşıyoruz. Kur’an’da geçen Asır Sûresi; hem Asr-ı Saâdete, hem İkindi vaktine ve hem de bütün zamanlara dikkatlerimizi çekmektedir.

Yine gönül dünyamızın manevi yıldızlarından Seriyyü’s-Sakatî anlatıyor. Medeniyet ve kültür merkezlerimizden olan Bağdat’ta tüccarlık yapmaktadır. Bir gün arkadaşlarının yanında otururken, “işlediğim bir günah/hata yüzünden otuz senedir gözyaşı döküyorum”, demiş. Arkadaşları, demek ki bu hata çok büyük olmalıdır ki, otuz senedir seni ağlatıyor. Acaba nedir? diye sormuşlar. Tüccarlık yapan Sakatî, bir gün Bağdat çarşısı yanıyor, diye bir çığlık duydum. Hemen çarşıya koştum. Çünkü benim de bir dükkânım vardı. Baktım ki, benim dükkânım yanmamış, yangından kurtulmuş. Bunun üzerine elhamdülillah, dedim. İşte bu günahıma otuz senedir ağlıyorum. Çünkü ben, bencillik yaptım. Hz. Peygamberin: “Kendin için istemediğin bir şeyi mü’min kardeşin için de isteme” uyarısına aykırı hareket ettim, demiş. S.Sakatî’ye göre, fütüvvet ahlakı böyle bir tavrı gerektirmiyordu. İslami literatürde fütüvvet; dünya ve âhiret konusunda insanın mü’min kardeşini kendisine tercih etmesidir. Kur’an’da: “Kendileri fakru zaruret içinde bulunsalar bile onları (ihtiyaç sahiplerini) kendilerine tercih ederler” (el-Haşr 59/9) buyrulmaktadır. Çünkü i’sâr fikrinin bir sonucudur bu. Maalesef Müslümanların hayatlarında i’sârın yerini bencillik ve yararcılık aldı. O hale geldik ki; kendi mutluluğumuzu, başkalarının mutsuzluğu üzerine binâ eder bir tavır içerisine girdik. Bir esnafa varıp bir mal soruyorsunuz, adam komşumda var demiyor, eğer kendisinde yoksa müşteriye iki gün sonra gelecek diyor. Müslümanların hayatında yardımlaşma ve dayanışma gibi değerler de alabora oluyor. Bu da işin bir başka cephesi.

Bugün Müslümanların en büyük problemi, İslam’ı anlatacak âlimlerden yoksun olmaları değildir; İslam’ı temsil liyakatindeki eksikliğimizdir. Bilindiği gibi Hz. İsa’nın mucizelerinden birisi, ölüleri diriltmektir. Bir gün adamın birisi gelmiş ya İsa! Şu duayı bir de bana öğret de ben de sevdiğim bir kimsenin kabrine gidip o duayı okuyayım da dirilsin, demiş. Rivayete göre Hz. İsa o duayı istek sahibine öğretmiş. O da gitmiş kabrin başına okumuş kum/kalk yâ fülân demişse de değil kalkmak, toprak bile kımıldamıyormuş. Dönüp gelip sebebini Hz. İsa’ya sormuş. O da:“Evlat! Duâlar aynı dualar, ama ağızlar değişik!” buyurmuşlar. İşte asıl mesele bu. Manevi bir çekim alanı oluşturabilirseniz, insanlara tesir edeceksiniz. :iz biz söylediklerinizi yaşarsanız, başkalarına da tesir edersiniz.

Unutmayalım ki, geçmişte İslam kara Afrika’ya İslam âlimleri kanalıyla değil, Müslüman tüccarlar kanalıyla gitmiştir. Onlar sadece İslam’ın edebiyatını yapmıyorlardı. Ama pekâlâ, bildiklerini yaşıyorlardı. Çünkü onlar, İslam peygamberinin: “Siz bildiklerinizle amel ederseniz, Allah size bilmediklerinizi öğretir” buyruğunun idrakinde idiler. Onlarda lisanlar değil, lisân-ı haller konuşuyordu. Gerçek değişim: Dil/kâl Müslümanlığı ile hâl Müslümanlığının sentezindedir. İşte bu sentezi harmanlayıp yakaladığımız gün; kurtuluşumuz olacaktır. Çünkü günler insanlar arasında nöbetleşedir. Hakikatin nöbet değişimi, bizim hakikatle bütünleştiğimiz gün gerçekleşecektir..