Türkatalar, haklarında birçok araştırmacıların bile haberdar olmadığı bir Türk toplumudur. Kendilerini Göktürklerin devamı olarak gören bu Türk toplumu, genel olarak “Türkata” diye isimlendirilmektedir. Fakat, maalesef Türkatalar hakkında yeterli bilgi olmadığı için çoğu araştırmacılar tarafından bile bilinmiyor.

Benim Türkatalar ile ilgili ilk bilgim, 2007 yılında kendisi de bizzat Türkatalara mensup olan Şehnaz isminde arkadaşım sayesinde oldu. Hatta, ilk başta yanlış anladığımı zannetmiştim. Türkataları, ayrı bir Türk toplumu olduğunu düşünmemiştim. Fakat, arkadaşımın bu konuyu izah etmesiyle mesele açıklığa kavuştu. Peki, kimdir bu Türkatalar?

Yukarda da bahsettiğim gibi hakkında çok az kaynak mevcut. Var olan kaynakların da çoğu yaşlılardan aktarılan sözlü kaynaklar. Konuyla ilgili internette arama yaparsanız, ilk karşınıza çıkacak olan Mehmet Ali Arslan ismindeki bir araştırmacının “Bilinmeyen Türkatalar” isimli makalesidir. Ben de bu yazıdan yola çıkarak, Türkatalar ile ilgili bilgiler veremeye çalışacağım.

Sayıları, 1.5 milyon olduğu söylenen Türkatlar, daha çok Özbekistan ve Kırgizistan’ı birleştiren Fergane vadisinde yaşamaktadırlar. Genel meslekleri çiftçilik ve hayvancılık. Bölge şartları gereği, geçimlerini bu şekilde sağlıyorlar.

Türkatalar, Sovyetler döneminde bile milliyetlerine “Türk” yazdıran iki Türk toplumundan birisdid (diğeri Ahıska Türkleridir). Sovyetlerden sonra Özbekistan’daki Türkatalar, milliyet hanesine “Türk” ismini yazdıramasalar da Kırgızistan’da yaşayanlar bunu uzun süre devam ettirdi. 

Kendilerinin aktardığına göre, Türkataları oluşturan boylar ve uyruklar şöyledir: Kuvakalmak, Kelakça (Kalakça), Keller, Maydakeller (Medekeller), Kettekeller, İtkaynatar, Geregürü, Bengi, Görgesığmas, Karakonas, Alibey, Tüyeçi, Tüyemoyın, Ballas, Elemen, Yapalak, Cindiler, Kalabaysal ve Bayhalvay.  Yine, kendilerinin söylediğine göre, bunlar arasında en soylu uyruk “Kuvakalmak”tı. Ancak, Mehmet Ali Arslan’ın derlemesine göre, Yapalak ve Ballas ana boy olup, diğerleri daha alt birimlerdir.

Mehmet Ali Arslan’a göre, Türkataların konuşma ağızları, yaşadıkları bölgeye göre, Kırgızcaya benzese de esas itibariyle Özbekistan Türkçesine daha yakındır.

Türkataların yaşadıkları bölgeler genel olarak şöyle sıralanmıştır:

Kırgızistan-Celalabad: Yengi Dikan, Blaga Veşinka, Akvaş, Kızıl Bayrağ, Hevze, Kızıl, Türkabad, Boztışkan, Taştak, Arhangil, Orta Azya, Varaşılık, Tarambazar, Töş, Sedde Kamışvaşı, Ladınkara, Türkevas, Taş Bulak, Cergesal, Bazar Korgan, Növken, Suzak, Aravan.

Kırgızistan-Oş: Karasu, Ertes, Neriman, Telman, Teşiktaş, Aktaş, Aravan, Özgen, Kurşab, Nokat, Kızılkaya, Özg_riş, Bazarkorgan, Kayrat, Bostan, Zeryer, Ayu.

Özbekistan-Andican: Bulağbaşı, Karakorgan, Aseke, Kül, Çirmanbulağ, Kayrağaç, Niyazbatır.

Bir bilgiye göre Türkataların sadece Kırgizistan’daki sayıları 144 bin kişidir. Bunların 77 bini Oş eyaletinde, 67 biniyse Celalabad’da yaşamaktadır.

Sonuç olarak, haklarında fazlaca bir bilgi olmayan Türkaların, yine bölgeyi tanıyan araştırılmacılar tarafından incelenmesi ve tanıtılması, Türk Dünyasına yeni bir ışık tutacağı kanaatindeyim.