İslam’da ibadetlerin nihai amacı, iyi insan yetiştirmektir. Bu ibadetlerden birisi de Arapça’da savm ve sıyam kelimeleriyle ifade edilen oruçtur. Sözlükte savm veya sıyâm, “men etmek, engel olmak” anlamlara gelir. Bu manayı Hz. Peygamber (a.s)’ın: “es-Sıyâmü Cünnetin/Oruç kalkandır” sözünde buluyoruz.

Bilindiği gibi ‘kalkan’, eskiden oktan ya da kılıçtan korunmak için savaşçıların kendilerini hasımlarının öldürücü darbelerine karşı taşıdığı yassı, tekerlek biçiminde korunmalık âletine verilen bir isimdir. İşte oruç da mecâzî anlamda, belirli saatlerde insanı yeme, içme ve behîmî arzulardan uzaklaştırdığı için kalkanın fonksiyonuna benzetilmiştir. Nasıl ki bir savaş âleti olan okun, bir kimseye isâbet etmesine kalkan engel olursa, günaha dalmaya oruç engel olur ve sahibini cehenneme girmekten alıkoyar. Nitekim uzun bir rivayette orucun mükâfatı, oruçlu mü’minin tavrı ve oruç tutan mü’minin Yüce Allah’ın katındaki değeri şöyle anlatılır:

“Allah, Âdemoğlunun her ameli kendinindir. Yalnız oruç müstesnâ. Çünkü o, benimdir, onun mükâfatını verecek olan da benim, buyurmuştur. Oruç, bir kalkandır. Biriniz oruç tuttuğu bir gün olursa, o gün kötü söz söylemesin ve gürültü çıkarmasın. Şayet kendisine birisi söver ve kavga ederse, ben oruçlu bir kimseyim deyiversin. Muhammed’in hayatı kudreti elinde olan Allah’a yemin ederim ki, oruçlunun ağız kokusu, kıyamet günü Allah katında misk kokusundan daha güzel olacaktır. Oruçlunun iki sevinci vardır. İftar ettiği vakit iftarına sevinir, bir de Rabbine kavuştuğu zaman orucuna sevinir.”

İslam kültüründe Ramazan ayı, 11 ayın sultanı olarak kabul edilir. Sultan yönetici demektir. Hicri aylar içerisinde Ramazan ayı da mü’minin hayatında meydana getirdiği müspet tesirler sebebiyle diğer ayların yöneticisi olarak kabul edilmiştir. Bu sebeple oruç, hem iyi bir nefis terbiyecisi ve hem de irademizin eğiticisidir. İnsan, oruç tutmaz, oruç insanı tutar. Günlük dilde kullandığımız “kendini tutmak” tabiri belli bir irade eğitimi sonucunda gerçekleştirilen bir davranış türüdür. Yoksa insanın olaylar karşısında kendini tutması ve kontrol etmesi çok zor bir olaydır. İnsanın hayatında başına gelen sevimsiz hâdiselerin çoğu, kendisini tutamadığı için gelmektedir. İşte bu açıdan oruç, insanın iradesini terbiye etmede güçlü bir mürebbidir.

Diğer yandan oruç, kalbin Allah’a bağlanmasını sağlamakla birlikte, insana melekî bir tabiat kazandırır. Gönül dünyasının arınmasına sebep olur. İnsanın, günahlarla itaat arasına bir sınır çizmesini sağlar. Çoğu zaman insanın başına ne gelirse, iradesine hâkim olamamaktan gelir. Oruç, insanın iradesini ve öfkesini yönetmesini sağlar. Ruhunu incelterek iyiliklerin ve güzelliklerin paylaşılmasına motive eder. Bu sebeple Ramazan aylarında suç işlenme oranları düşer. Yüz kızartıcı suçların bile yok denecek derecede azaldığı ay, gerçekten oruç ayıdır. Orucun, manevî boyutu, insan iradesini iyi yönde eğitir. İnsan bedenine ve nefsani isteklerine hâkim olur. Böyle bir insanın elinden; iyilik, güzellik, merhamet ve şefkate dayalı erdemler çıkar. İşte o zaman yaşadığımız coğrafyalar medine-i fâzılaya dönüşür. Bunun dışında orucun daha sayabileceğimiz birçok hikmetleri vardır. Yeter ki oruçlarımızı hakkıyla eda edelim.