Avrupa Havalimanları Konseyinin (ACI) Havaalanı Hub Bağlantı Raporu'na göre, Türkiye'nin uçuş ağını son 10 yıllık dönemde yüzde 591 büyüterek, artış oranı bakımından Avrupa'da 1'inci, dünyada ise 7'nci sıraya yükselttiği bildirildi.

Büyük havayolu şirketlerinin tümü özellikle transfer yolcu pastasından pay kapmaya çalışırken, Türkiye’nin bu atılımı gelecek adına umut verdi. Transfer yolcu aktarımı bağlamında HUB diye tabir edilen aktarma noktalarının katma değer açısından daha fazla kar ettirdiği gerçeğini de göz önünde bulundurursak, kapasitesi çok geniş olan bir havaalanına sahip olan ülkeler, havacılık pastasından en büyük dilimi yiyor.

Türkiye, yakında dünya havacılık tarihini değiştirecek 3. Havalimanı’nın açılışı için gün sayıyor. Türkiye’nin bu konuda yaptığı atılımlar küresel boyutta kartların yeniden karılmasını kaçınılmaz hale getirdi. Gezi olaylarından başlayan süreç, geçtiğimiz yıl “uçuşlarda elektronik cihaz yasağı” garabetiyle zirve yapmıştı. Bu engelleme girişimlerinin tümünü sağsalim atlattık.

Türkiye’ye yapılan bu engelleme girişimlerinin tarihine baktığımızda ise insanın içi acıyor gerçekten…

Özellikle ABD’nin 2.Dünya Savaşı sürecinde başlattığı sözde yardım, özde sömürgeleştirme hareketi olan Marshall Yardımları ve hemen öncesindeki süreç “Bir milletin kaderi ile nasıl oynanır?” ın dersini veriyor bize adeta.

Konu ile ilgili oldukça uzun bir çalışma yapmadan, konunun özünü anlamak gerçekten güç. O yüzden bugünkü yazımda; Türkiye, havacılık konusunda 2.Dünya Savaşı sürecine kadar neler yapmış şöyle bir bakalım istedim.

Türkiye’nin havacılık sanayisi ile ilgili yakın tarihteki çalışmaları ise başka bir yazının konusu olacak…

Türkiye’nin havacılık serüveni kronolojik olarak şöyle şekilleniyor

• 16 Şubat 1925 tarihinde "Türkiye Tayyare Cemiyeti" kuruldu. Daha sonra bu kurumun ismi "Türk Hava Kurum" (THK) olarak değiştirildi. THK’nın hedefi; planörcülük, motorlu tayyarecilik, paraşütçülük ve modelcilik dallarında kamplar, eğitim tesisleri, yarışma vb. faaliyetler düzenlemek olarak göze çarpıyor.
• 1925 yılında Ankara-Akköprü'de kurulan marangoz atölyesi daha sonraları Planör imalathanesi halini aldı. Bu atölyede, 1939 yılına kadar 150 adet planör yapıldı.
• 1925 yılında Tayyare Otomobil ve Motor Türk Anonim Şirketi TOMTAŞ kuruldu.
• 1928 yılında "Tayyare Makine Mektebi" açıldı. Fransa ve Almanya'ya uçak mühendisliği eğitimi için öğrenciler gönderildi.
• 6 Ekim 1928 tarihinde Kayseri'de Türk-Alman işbirliği ile Junkers A-20 modeli uçak üretimine başladı. Daha sonra çıkan anlaşmazlık nedeni ile 3 Mayıs 1929 tarihinde Almanlar tüm hisselerini Türk Hava Kurumuna devretti. 1932 yılına kadar, Junkers A-20'den 15 adet üretildi.
• 1932'den sonra Amerikan Curtis-Wright montajına başlandı.
• 1933 yılında Havayolları Devlet İşletme İdaresi (HDİİ) kuruldu. Adı daha sonra Türk Hava Yolları (THY) oldu. İlk filoda 28 koltuk kapasiteli 5 küçük uçak vardı. Sadece Ankara-Eskişehir arasında uçuluyordu.
• 1935'de Türk Kuşu hizmete girdi.
• 1936 yılında Nuri Demirağ havacılık sektörüne girdi. İstanbul-Beşiktaş'ta tasarım ve prototip atölyesi, Sivas-Divriği'de uçak fabrikası ve havacılık okulu tesisi kurdu. Nuri Demirağ Yeşilköy'de Şimdiki Atatürk Hava limanı olan yerde havaalanı yaptırdı. İlk Paraşüt imalatını da Nuri Demirağ bu tesislerde yaptı. THK'na 65 adet Planör, 10 adet eğitim uçağı yapıp teslim etti. Kendi geliştirdiği NUD-36 modelinden 24 adet imâl etti. Almanlar ile NUD-38 modeli uçak geliştirdi. Hollanda, Irak ve Afganistan’dan siparişler aldı. Hollanda’ya uçak satışı gerçekleştirildi.
• 1937'de Selahaddin Alan (Nuri Demirağ’la birlikte çalıştılar) Beşiktaş-Hayrettin iskelesinde Etüt Atölyesi, 1945'de Divriği'de Gök Uçuş okulunu kurdu.
• 1938 yılına kadar 145 adet Alman Gotha, 112 adet İngiliz Miles-Magister tipi uçak imal edildi.
• 1939 yılında Uçak üretimi Türk Hava Kuvvetlerine verildi.
• 1940 yılından sonra THK Etimesgut Uçak fabrikasını organize etti. Fabrikada ilk olarak İngiliz Miles-Magister eğitim uçakları yapıldı. 1944 yılına kadar 30 uçak teslimatı yapıldı. Kurulan tasarım bölümünde ise 6 yüksek mühendis, 4 mühendis ve iki ressam çalışmaktaydı. Yapılan modeller: THK-3 Akrobasi planörü, THK-4 Okul Planörü, THK-5 Ambulans uçağı, THK-7 ve 9 Eğitim Planörleri, THK-11 Turizm uçakları olarak listeleniyor.
• 1954 yılında Hürkuş Havayolları adı ile Türkiye’nin ilk özel havayolu şirketi kuruldu…

****

Bakıldığı zaman, havacılık sanayisinde oldukça birikimli bir ülkeyiz. Fakat ne oldu da bugün bu hale geldik. Son dönemdeki İHA-SİHA gibi projeleri bir kenara koyarsak, neden böyle dolu dolu tecrübeler bugün sadece tarih kitaplarının sararmış yapraklarında kaldı?

Bu kadar tecrübesi olan bir ülke, neden Boeing ya da Airbus gibi devasa uçak firmaları çıkaramadı bünyesinden?

Havacılık tarihi ile ilgili kaynak kitaplar ve hatıralarda bu konuyla ilgili yazılanlar oldukça ürpertici. Bir ülkenin kaderiyle nasıl oynandığını okudukça içimin daraldığını hissettim. Türkiye’nin kaderiyle kimlerin, nasıl oynadığından da bir sonraki yazımızda bahsedeceğiz elbet…